tag:blogger.com,1999:blog-33465412893041458852024-02-19T06:25:38.841+03:00نگاهی از دور<b>وبلاگ شخصی دکتر عبدالرحمن دیه جی</b>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.comBlogger26125tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-83282357592947969382017-03-03T20:28:00.004+03:002017-03-03T20:28:58.739+03:00Türkmensahra'daki Kabus Kulesi, Dünyanın En Yüksek Tuğla Kulesi<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
Türkmensahra'daki Kabus Kulesi, Dünyanın En Yüksek Tuğla Kulesi<br />
<br />
<a href="https://drive.google.com/file/d/0B-B0tz9xOwglLWszTHFWbDVCaFE/view" target="_blank">Makale PDF</a><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiqiWzUUl_QuuIqtCXjFuuSS_nuQoPt6BAH26VcfSx-eBFe0ywCNU2w7EVBSCZ1zLc3r6GJaqxRWAa7xp_JJNsmSEtnAadc9F-M9hVhajiRpdAReG3xlPFKlr79bS4ANN9olDLVAZD4qyg/s1600/KabusKulesi.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="192" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiqiWzUUl_QuuIqtCXjFuuSS_nuQoPt6BAH26VcfSx-eBFe0ywCNU2w7EVBSCZ1zLc3r6GJaqxRWAa7xp_JJNsmSEtnAadc9F-M9hVhajiRpdAReG3xlPFKlr79bS4ANN9olDLVAZD4qyg/s320/KabusKulesi.jpg" width="320" /></a></div>
</div>
دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-71394075249391264422015-12-02T01:40:00.005+02:002015-12-02T01:40:53.684+02:00ترجمه برگزیده اشعار مختومقلی فراغی از ترکمنی به فارسی<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div style="-webkit-text-stroke-width: 0px; color: black; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font: 12px/18px Tahoma; letter-spacing: normal; text-align: center; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 1; word-spacing: 0px;">
</div>
<div style="-webkit-text-stroke-width: 0px; color: black; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font: 12px/18px Tahoma; letter-spacing: normal; text-align: center; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 1; word-spacing: 0px;">
<a data-mce-href="http://drdieji.blogfa.com/page/magtymguluterjime" href="http://drdiyeji.blogspot.com.tr/p/magtymgulynyn-saylanan-gosgylarynyn.html" style="font-family: Tahoma; font-size: 9pt;" target="_blank"><span data-mce-style="font-size: large; color: #ff6600;" style="color: #ff6600; font-family: "tahoma"; font-size: medium;">ترجمه برگزیده اشعار مختومقلی فراغی از ترکمنی به فارسی</span></a></div>
<div style="-webkit-text-stroke-width: 0px; color: black; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font: 12px/18px Tahoma; letter-spacing: normal; text-align: center; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 1; word-spacing: 0px;">
<span data-mce-style="font-size: large; color: #ff6600;" style="color: #ff6600; font-family: "tahoma"; font-size: medium;"><a data-mce-href="http://drdieji.blogfa.com/page/magtymguluterjime" href="http://drdieji.blogfa.com/page/magtymguluterjime" style="font-family: Tahoma; font-size: 9pt;" target="_blank"> </a><span class="Apple-converted-space"> </span> دکتر عبدالرحمن دیه جی</span></div>
<div style="-webkit-text-stroke-width: 0px; color: black; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font: 12px/18px Tahoma; letter-spacing: normal; text-align: center; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 1; word-spacing: 0px;">
<a data-mce-href="http://drdieji.blogfa.com/page/magtymguluterjime" href="http://drdiyeji.blogspot.com.tr/p/magtymgulynyn-saylanan-gosgylarynyn.html" style="font-family: Tahoma; font-size: 9pt;" target="_blank"><span data-mce-style="font-size: large; color: #ff6600;" style="color: #ff6600; font-family: "tahoma"; font-size: medium;">Magtymgulynyň Saýlanan Goşgylarynyň Farsça Terjimesi</span></a></div>
<div data-mce-style="text-align: center;" style="-webkit-text-stroke-width: 0px; color: black; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font: 12px/18px Tahoma; letter-spacing: normal; text-align: center; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 1; word-spacing: 0px;">
<span data-mce-style="font-size: large; color: #ff6600;" style="color: #ff6600; font-family: "tahoma"; font-size: medium;">Dr. Abdyrahman Düýeji</span></div>
<div data-mce-style="text-align: center;" style="-webkit-text-stroke-width: 0px; color: black; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font: 12px/18px Tahoma; letter-spacing: normal; text-align: center; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 1; word-spacing: 0px;">
<span data-mce-style="font-size: large; color: #ff6600;" style="color: #ff6600; font-family: "tahoma"; font-size: medium;"><br /></span></div>
<div data-mce-style="text-align: left;" style="-webkit-text-stroke-width: 0px; color: black; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font: 12px/18px Tahoma; letter-spacing: normal; text-align: center; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 1; word-spacing: 0px;">
<span data-mce-style="font-size: large; color: #ff6600;" style="color: #ff6600; font-family: "tahoma"; font-size: medium;"> <img alt="" data-mce-src="http://farm6.staticflickr.com/5721/23035300789_ccdc9d94fb_b.jpg" src="http://farm6.staticflickr.com/5721/23035300789_ccdc9d94fb_b.jpg" height="280" style="border-image: none; border: 0px currentColor; font-family: Tahoma; font-size: 9pt;" width="188" /> </span></div>
<div style="-webkit-text-stroke-width: 0px; color: black; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font: 12px/18px Tahoma; letter-spacing: normal; text-align: right; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 1; word-spacing: 0px;">
د<span data-mce-style="font-size: small;" style="font-family: "tahoma"; font-size: x-small;">وستان گرامی در سال 1373 منتخبی از اشعار فارسی شاعر بزرگ کلاسیک ترکمن مختومقلی فراغی را همراه با اصل ترکمنی اشعار توسط انتشارات بین المللی الهدی به چاپ رسانده بودم. به خاطر اقامتم در خارج کشور و دوری راه و بعضی مشکلات قسمت نشد که درخواست انتشار چاپ دوم آن را بکنم. در این مدت بسیاری از علاقمندان به فرهنگ و ادب ترکمن جویای کتاب فوق بودند که متاسفانه نمی توانستند بدان دسترسی پیدا کنند. لذا تصمیم گرفتم که با تجدید نظری روی ترجمه کتاب فوق و اصلاح بعضی اشتباهات چاپی صورت گرفته در آن متن کتاب را در شبکه اجتماعی منتشر کنم. علاقمندان به فرهنگ و ادبیات ترکمن و شیفتگان مختومقلی می توانند این اشعار را که در قالب پی دی اف حاضر شده اند از اینجا مطالعه کنند و حتی به دانلود آن بپردازند. با سپاس ،<span data-mce-style="color: #0000ff;" style="color: blue; font-family: "tahoma"; font-size: 9pt;"><span class="Apple-converted-space"> </span>دکتر عبدالرحمن دیه جی عضو هیئت علمی دانشگاه تراکیای ترکیه</span></span></div>
<div style="-webkit-text-stroke-width: 0px; color: black; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font: 12px/18px Tahoma; letter-spacing: normal; text-align: right; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 1; word-spacing: 0px;">
<a data-mce-href="http://drdieji.blogfa.com/page/magtymguluterjime" href="http://drdiyeji.blogspot.com.tr/p/magtymgulynyn-saylanan-gosgylarynyn.html" style="font-family: Tahoma; font-size: 9pt;" target="_blank"><span data-mce-style="color: #0000ff;" style="color: blue; font-family: "tahoma"; font-size: 9pt;">ادامه </span></a></div>
<div style="-webkit-text-stroke-width: 0px; color: black; font-size-adjust: none; font-stretch: normal; font: 12px/18px Tahoma; letter-spacing: normal; text-align: right; text-indent: 0px; text-transform: none; white-space: normal; widows: 1; word-spacing: 0px;">
<span data-mce-style="font-size: small;" style="font-family: "tahoma"; font-size: x-small;"><span data-mce-style="color: #0000ff;" style="color: blue; font-family: "tahoma"; font-size: 9pt;"> </span></span></div>
</div>
دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-63139607330278194662015-10-28T20:24:00.003+03:002015-10-29T14:32:23.048+03:00Türkmen Şygyr, Goşgy, Abdyrahman DÜÝEJI<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<h2 style="text-align: center;">
<a href="https://drive.google.com/file/d/0B0ncaogHlJNkb0cwZXNXdzJ3S1k/view?usp=sharing">Dr. Abdyrahman Düýeji-niň Türkmençe şygyrlary, Türkmensahra- Iran</a></h2>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYG65RrPkImnDa5g9rb8UE92N5QbH4XVgmFquPVhVwcUPumLX-Ha-Dmb0ewyGkernOtnrWkuMGw3cAxHUIF1PityLn-FMWO26bNz3TJOmHospOah3K8S6XeGyB0mJo2_tosGTxGky34eI/s1600/TmKapakKc.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhYG65RrPkImnDa5g9rb8UE92N5QbH4XVgmFquPVhVwcUPumLX-Ha-Dmb0ewyGkernOtnrWkuMGw3cAxHUIF1PityLn-FMWO26bNz3TJOmHospOah3K8S6XeGyB0mJo2_tosGTxGky34eI/s320/TmKapakKc.jpg" width="207" /></a></div>
<span style="color: red;"> <a href="https://drive.google.com/file/d/0B0ncaogHlJNkb0cwZXNXdzJ3S1k/view?usp=sharing"> PDF</a></span></div>
دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-76391686697592592562015-10-28T14:24:00.005+03:002015-10-29T01:17:25.506+03:00مجموعه اشعار ترکمنی دکتر عبدالرحمن دیه جی<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<h2 style="text-align: left;">
<div style="text-align: right;">
<span style="background-color: white; color: #141823; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: large; line-height: 19.32px;"><br /></span></div>
<div dir="rtl" style="text-align: center;">
<span style="background-color: white; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: large; line-height: 19.32px;"><span style="color: red;"><a href="https://drive.google.com/file/d/0B-B0tz9xOwglaTZaZU12VVg5dEU/view?usp=sharing">مجموعه اشعار ترکمنی دکتر عبدالرحمن دیه جی</a> </span></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="background-color: white; color: #141823; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: large; line-height: 19.32px;"><br /></span></div>
<div dir="rtl" style="text-align: center;">
<span style="font-size: small;"><span style="background-color: white; color: #141823; font-family: helvetica, arial, sans-serif; line-height: 19.32px;">دوستان علاقمند از همین</span><span style="background-color: white; color: #141823; font-family: helvetica, arial, sans-serif; line-height: 19.32px;"> جا می توانند اشعار را مطالعه و یا دانلود کنند. </span></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="background-color: white; color: #141823; font-family: helvetica, arial, sans-serif; line-height: 19.32px;"><span style="font-size: small;"><br /></span></span></div>
<div dir="rtl" style="text-align: center;">
<span style="background-color: white; font-family: helvetica, arial, sans-serif; line-height: 19.32px;"><span style="color: blue; font-size: small;">(قدرلی دوستلار، تورکمن قوشغی لار کیتابئمی شو یردن آلئپ بیلرسینگیز)</span></span></div>
<div dir="rtl" style="text-align: right;">
<span style="background-color: white; font-family: helvetica, arial, sans-serif; line-height: 19.32px;"><span style="color: blue; font-size: small;"><br /></span></span></div>
<div dir="rtl" style="text-align: center;">
<span style="color: red; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: small;"><span style="background-color: white; line-height: 19.32px;"><a href="https://drive.google.com/file/d/0B-B0tz9xOwglaTZaZU12VVg5dEU/view?usp=sharing">PDF</a></span></span></div>
</h2>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3bDbKFEK_0lz3ArboSdkO19i6WjzTLASk79uOldoYalw9WA8prBBR0vB_ZARWxOqXFQwJCpqQDJwnzLY54OzFacTqyeiibmxEi4N_ujnugdGxIKXRZzOjKXTTxOo-hSTO7QYPC4zei88/s1600/KitapTanitim3.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="273" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj3bDbKFEK_0lz3ArboSdkO19i6WjzTLASk79uOldoYalw9WA8prBBR0vB_ZARWxOqXFQwJCpqQDJwnzLY54OzFacTqyeiibmxEi4N_ujnugdGxIKXRZzOjKXTTxOo-hSTO7QYPC4zei88/s320/KitapTanitim3.jpg" width="320" /></a></div>
<div style="text-align: right;">
<span style="background-color: white; color: #141823; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 19.32px;"><br /></span></div>
<span style="background-color: white; color: #141823; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 19.32px;"><br /></span>
<br />
<div dir="rtl" style="text-align: right;">
<span style="background-color: white; color: #141823; font-family: helvetica, arial, sans-serif; font-size: 14px; line-height: 19.32px;"><br /></span></div>
</div>
دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-85096239275637207622015-10-26T00:23:00.002+03:002015-10-26T00:23:13.545+03:00در باره نمایشنامه تاج محمد و دیو سیاه و سفید<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div class="posttitle" style="background-color: white; color: #f200a4; font-family: Tahoma; font-size: 9pt; font-weight: bold; padding-bottom: 2px; padding-top: 6px; text-align: right;">
<a href="http://drdieji.blogfa.com/post-103.aspx" style="color: #f200a4; text-decoration: none;">در باره نمایشنامه تاج محمد و دیو سیاه و سفید</a></div>
<div class="postbody" style="background-color: white; font-family: Tahoma; font-size: 9pt; line-height: 1.5em; padding-bottom: 2px; padding-right: 5px; padding-top: 1px; text-align: right;">
<div dir="RTL">
<br /></div>
<div dir="RTL">
سال 1375 نمایشنامه ای با عنوان تاج محمد و دیو سیاه و سفید را از طریق انتشارات پیدایش چاپ کرده بودم.</div>
<div dir="RTL">
پس از آن طی سالهای گذشته در فضای اینترنت با چند نفر مواجه شدم که بدون اجازه بنده روی آن نمایشنامه کار کرده بودند.</div>
<div dir="RTL">
اخیرا هم در اینترنت مشاهده کردم که این اثر توسط خانم سپیده اقدامی روی صحنه رفته است. در حالی که اینجانب نه به خانم سپیده اقدامی و نه به سایرین اجازه کار روی نمایشنامه خود را ندادم. هیچ یک از آنها با من تماس نگرفتند و بدون توجه به حقوق مادی نویسنده از اثر بنده استفاده کردند. البته بنده جند سالی است که در ترکیه بسر می برم اما آن که جوینده است از طریق اینترنت و جستجوی گوگل و وبلاگم به راحتی پیدایم می کند. </div>
<div dir="RTL">
لذا از هنرمندان عزیزی که قصد کار روی نمایشنامه تاج محمد و دیو سیاه و سفید را دارند تقاضا دارم که حتما از طریق امیل زیر با بنده هماهنگی نمایند. </div>
<div dir="RTL">
<a href="mailto:rahmandieji@yahoo.com" style="color: #258cf3; text-decoration: none;">rahmandieji@yahoo.com</a> با تشکر: دکتر عبدالرحمن دیه جی</div>
</div>
</div>
دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-38953697469215151782015-10-26T00:16:00.005+03:002015-10-26T00:17:56.558+03:00انتشار چهار کتاب از عبدالرحمن دیه جی در ترکیه<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<div align="center" style="background-color: #eff2fe; font-family: Tahoma; font-size: 12px; line-height: 18px;">
<br />
<span style="color: red; font-size: medium;"><a href="http://drdiyeji.blogspot.com.tr/p/blog-page_26.html">انتشار جهار کتاب از عبدالرحمن دیه جی در ترکیه</a></span><br />
<br />
<br />
<div align="center" dir="rtl">
<span style="color: blue; font-size: small;">اسماعیل بوزکورت رمان نویس ترک: داستان « آی...گل جمال» برای قرار گرفتن در ردیف داستانهای بسیار زیبای عاشقانه دنیا چون «جمیله» از چنگیز آیتماتف، می تواند نامزد شناخته شود.</span></div>
<div align="center" dir="rtl">
<br /></div>
<div dir="rtl" style="text-align: right;">
در ماههای اخیر سه کتاب از دکتر عبدالرحمن دیه جی در ترکیه به چاپ رسیده است؛ یک رمان یک مجموعه داستان و به اضافه مجموعه اشعار دیه جی که در طی سالیان گذشته سروده و در نشریات مختلف به چاپ رسانده بود.</div>
<div dir="rtl" style="text-align: right;">
<img alt="" src="http://static.idefix.com/cache/0/270/754965" height="325" style="display: block; margin-left: auto; margin-right: auto;" width="223" /></div>
<div dir="rtl" style="text-align: right;">
رمان سگ هار که کتاب ادبی برگزیده دوازدهمین جشنواره روستا در ایران بود، پیش از این توسط «جنت قیوموا» در ترکمنستان با عنوان « قودوزلان ایت» به ترکمنی ترجمه و چاپ شده بود. این بار نیز در ترکیه توسط « سر پیل قوچ کونوک سوه ر» با عنوان « کودوز کؤپک» به ترکی استانبولی ترجمه و چاپ شده است. کتاب فوق که برای سنین نوجوانان نوشته شده توزیع گسترده ای در ترکیه داشته است.<br />
<h3 style="text-align: right;">
<a href="http://drdiyeji.blogspot.com.tr/2015/10/blog-post_26.html">ادامه </a></h3>
<br />
<br /></div>
</div>
</div>
دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-75830683717250826972015-10-24T14:10:00.000+03:002015-10-24T14:17:43.839+03:00داستانهای تاثر انگیز ترکمن صحرا در ترکیه<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<h2 style="text-align: center;">
<a href="http://drdiyeji.blogspot.com.tr/p/blog-page.html"><span style="font-size: x-large;">داستانهای تاثر انگیز ترکمن صحرا در ترکیه</span></a></h2>
<div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; text-align: right; unicode-bidi: embed;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; text-align: right; unicode-bidi: embed;">
<span lang="FA" style="font-size: 11.0pt; mso-bidi-language: FA;">بررسی و
تحلیها روی کتاب جدید دکتر عبدالرحمن دیه جی
با عنوان « آی ... گل جمال» ادامه دارد. پس از مقاله ای که در سایت
اینترنتی « دونیا بیزیم» منتشر شد، تحلیل دیگری نیز در روزنامه پر تیراژ ترکیه با
نام « استار» به قلم « گولدن قلیچ» در تاریخ
2015- 06- 19 به چاپ رسید که حائز نکات پر اهمیتی بود. بعد از آن نیز همین تحلیل
ادبی در سایت اینترنتی« شورای نویسندگان ترکیه» منتشر شد. نویسنده مقاله، کتاب فوق را جزو آثار ماندگار ادبیات ترکیه
قلمداد کرده است و معتقد است که با این اثر حیات ترکمن صحرا در ادبیات ترکیه
جاودانه شده است. تحلیل موجز اما پر محتوی فوق را برای خوانندگانمان ترجمه کرده
ایم که ذیلا می آید: <o:p></o:p></span></div>
<br />
<div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; text-align: right; unicode-bidi: embed;">
<span lang="FA"><span style="color: red;">ح. کمی </span><o:p></o:p></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLr0QKoCrBsZZtqBXHRLBnOYI8HZoK5TG2yjgaqs0_NoteanzTs64INIazS4jqW5dE5yfq_nVUuNEKHpwSIt8mWfDVldyCjrnHhs2EWxG_iEh3HjHHgbKQ1Xgd1FdIevjKrrm0Iu629jY/s1600/AyGulcemal.jpg" imageanchor="1" style="margin-left: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="320" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLr0QKoCrBsZZtqBXHRLBnOYI8HZoK5TG2yjgaqs0_NoteanzTs64INIazS4jqW5dE5yfq_nVUuNEKHpwSIt8mWfDVldyCjrnHhs2EWxG_iEh3HjHHgbKQ1Xgd1FdIevjKrrm0Iu629jY/s320/AyGulcemal.jpg" width="168" /></a></div>
<div class="MsoNormal" dir="RTL" style="direction: rtl; text-align: right; unicode-bidi: embed;">
<span lang="FA"><br /></span></div>
<br />
<h2 style="text-align: left;">
<a href="http://drdiyeji.blogspot.com.tr/p/blog-page.html">ادامه</a></h2>
<br /></div>
دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-50893443835368099642015-03-09T00:02:00.002+02:002017-03-03T20:41:21.961+03:00Ağaç Öy: Türkmen Çadırı <div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<h2 style="text-align: center;">
<span lang="TR" style="color: red; font-size: 16pt;"><a href="http://drdiyeji.blogspot.com.tr/p/turk-mitolojisinin-gorsel.html">Ağaç Öy: Türkmen Çadırı</a> (Türkmensahra'dan)</span></h2>
<div style="text-align: center;">
<span lang="TR" style="color: blue; font-size: 16pt;">Dr. Abdurrahman DEVECİ (DİYEJİ) </span><a href="https://drive.google.com/file/d/0B0ncaogHlJNkSmhCSlFEY2F3LUE/view?usp=sharing" style="font-size: 21.3333px;" target="_blank">Makale PDF indir</a></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="color: blue; font-size: 16pt;">مقاله به ترکی استانبولی در باره چادر ترکمن: آغاچ اوی، چاپ شده در مجله « تورک دونیاسی آراشتیرمالاری/ پژوهشهای دنیای ترک»، شماره 101 سال 2012</span></div>
<div style="text-align: center;">
<span lang="TR" style="font-size: 16pt;"><br /></span></div>
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;">
<a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgk_a4XHtTkKlNTs33qfS0RlX8m7TgGFXMSGFI9Q6cZRkEmPAg9pZYukfV8WovQrzTaluefdPAOfsOANOmm7EpcHQPtrAdnrtgSTYKYncArQ1Y7QsyKSYxjjvFRK48TPkArGJ7sXAXtxuY/s1600/T%C3%BCrkmen%C3%87ad%C4%B1r-1.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="200" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgk_a4XHtTkKlNTs33qfS0RlX8m7TgGFXMSGFI9Q6cZRkEmPAg9pZYukfV8WovQrzTaluefdPAOfsOANOmm7EpcHQPtrAdnrtgSTYKYncArQ1Y7QsyKSYxjjvFRK48TPkArGJ7sXAXtxuY/s1600/T%C3%BCrkmen%C3%87ad%C4%B1r-1.jpg" width="130" /></a></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="text-align: center;">
<span style="text-align: justify;">Dünyada varlığını gösteren toplulukların hemen hepsi toplumsal hayatlarında çadırda yaşamayı denemişlerdir. Bunlardan bazıları erken dönemlerde, çadırdan yeni taş evlerine geçerken, bazıları da bu geçişi geç dönemlerde yapmışlardır. Bu geçiş Türkmenler arasında çoğunlukla 20. yüzyılda gerçekleşmiştir. Türkmenistan Türkmenleri arasında çadırdan taş evlere geçiş süreci, 20. yüzyılın başlarında, Ruslara yenilmelerinden sonra başladıysa da, Türkmensahra- İran Türkmenleri arasında 1924 olaylarından sonra, İran şahı Rıza Han’a yenilmesinden ve ilk Türkmen cumhuriyetinin düşmesinden sonra başlamıştır.</span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="TR">Bugün, bu çadırlar Türkmenler arasında genellikle çobanların yaylaklarında ve değişik törenlerde kullanılır. Türkmenistan ve Türkmensahra Türkmenleri arasında bu çadırların sayıları az olsa bile hala bulunmaktadır.</span><span lang="TR" style="font-size: 16pt;"><o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="TR">Bu makalede, Türkmen evinin tarihçesine Hunlar döneminden şimdiye kadar, genel olarak bakılmıştır. Türkmen çadırının mimarisi, onu oluşturan elamanlar ve Türkmenlerin çadır yaptıklarında yerine getirdikleri törenlerin üzerinde durulmuştur.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="text-align: justify;">
<span lang="TR">Makale, Hunlar dönemindeki çadırlarla, Türkmen çadırın arasındaki benzerliklere de değinmiştir.</span><br />
<span lang="TR"> <a href="http://drdiyeji.blogspot.com.tr/p/turk-mitolojisinin-gorsel.html"> Devamı</a></span></div>
</div>
دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-91933941062158151822014-07-27T00:52:00.001+03:002014-07-27T16:27:00.348+03:00Sahne Oyunu: Taçmet Korkacık<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">
<br />
<div align="center" class="MsoNormal" style="background-color: whitesmoke; font-family: Arial, Tahoma, Helvetica, FreeSans, sans-serif; font-size: 13px; line-height: 19.799999237060547px; text-align: center;">
<div align="center" class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 22.0pt; line-height: 150%;"> </span><span style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 22pt; line-height: 150%;"> </span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: 'Times New Roman', serif; font-size: 36pt; line-height: 150%;"><span style="color: red;">Taçmet
Korkacık</span><span style="color: #222222;"><o:p></o:p></span></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">(Türkmensahra
Türkmenlerinin bir masalı esasında)<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Dr. Abdurrahman Deveci <o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">Roller</span><span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 22.0pt; line-height: 150%;">:
</span><span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif"; font-size: 14.0pt; line-height: 150%;">Taçmet,
Kadın, Tilki, Kırlangıç, Ak dev, Kara dev<o:p></o:p></span></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<br /></div>
<div align="center" class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">(Birinci sahne)<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<br /></div>
<div class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<i><span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">(Sahnede bir köy evi gözüküyor. Adi Taçmet olan genç
adam bir evin köşesinde oturuyor. Eşi yanında duruyor.) <o:p></o:p></span></i></div>
<div class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Kadın: Hiç utanman yok mu senin? Soğuktan öldürecek
misin bizi?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Taçmet: Tamam o zaman sen söyle ne yapalım? <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Kadın: Git ormandan odun getir.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Taçmet: Ormandan korkuyorum. <o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Kadın: Ormanın nesinden korkuyorsun sen?<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Taçmet: Devlerinden korkuyorum.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Kadın: O zaman git de komşulardan borç al.<o:p></o:p></span></div>
<div class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Taçmet: Korkuyorum.<o:p></o:p></span></div>
<div style="color: #222222;">
</div>
<div class="MsoNormal" style="color: #222222; line-height: 150%;">
<span lang="TR" style="font-family: "Times New Roman","serif";">Kadın: Neden?<o:p></o:p></span></div>
</div>
<br />
<a href="http://drdiyeji.blogspot.com.tr/p/sahne-oyunu-tacmetkorkack.html">Tam metin için tıklayınız</a></div>
دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-45952563496802193502011-07-03T14:45:00.011+03:002011-07-03T15:11:15.635+03:00(مجادله خامنه ای و احمدی نژاد (مقاله به ترکی استانبولی<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on">Hamaney-Ahmedinejad Çekişmesi<br />
<br />
<br />
29.06.2011 - 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü 133 kez okundu. <br />
<br />
Dr. Abdurrahman Deveci<br />
<br />
İran’da dini lider Ali Hamaney ile Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad arasındaki çekişme giderek artmaktadır. İhtilaf Ahmedinejad’ın İstihbarat Bakanı Haydar Moslehi’yi istifaya zorlaması ve Hameney’in buna karşı çıkarak Moslehi’yi tekrar göreve getirmesiyle bariz kendini göstermiştir. Anlaşmazlık 2009 yılında Ahmedinejad’ın ikinci cumhurbaşkanlığı dönemi başladığında Rahim Meşayi’yi Cumhurbaşkanı 1.Yardımcılığı görevine getirmesiyle başlamıştı. Bu atama Ayetullahların yoğun eleştirisine neden olmuştur. Gelen tepkiler üzerine ve Hamaney’in baskısıyla Ahmedinajad, Meşayi’yi yardımcılık görevinden alarak, Cumhurbaşkanlığı Bürosu Genel Sekreteri yapmıştı. Meşayi’ye gösterilen tepki onun, Ayetullahların kabul edemeyeceği bazı tutum ve konuşmalarından kaynaklanmaktadır. İran basınına da yansıyan, “Meşayi’nin Amerika’yla anlaşmak için gizli temaslar yaptığı” haberleri ve adı geçenin “bizim İsrail halkıyla sorunumuz yok” şeklindeki konuşması radikal grupların tepkisine neden olmuştur<br />
<br />
<a href="http://www.21yyte.org/tr/yazi6212-Abdurrahman_Deveci___Hamaney_Ahmedinejad_Cekismesi.html">http://www.21yyte.org/tr/yazi6212-Abdurrahman_Deveci___Hamaney_Ahmedinejad_Cekismesi.html</a><br />
<br />
</div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-4921126282195057932010-12-31T17:33:00.001+02:002011-01-02T08:03:06.049+02:00مقاله به ترکی استانبولی: تاثیر تحریمهای اقتصادی اخیر بر اقتصاد ایران- دکتر عبدالرحمن دیه جی<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Images/2010112_iran.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; cssfloat: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="150" n4="true" src="http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Images/2010112_iran.jpg" width="150" /></a></div><div dir="rtl" style="text-align: center;"><span style="color: blue;"></span><strong><span style="color: blue;">Son Yaptırım Kararlarının İran Ekonomisine Etkisi</span> </strong></div><strong></strong><br />
Dr.Abdurrahman Deveci, <a href="mailto:rahmandieji@yahoo.com">rahmandieji@yahoo.com</a><br />
<div style="text-align: justify;">ABD başta olmak üzere Batı ülkeleri yıllardır İran’ın nükleer silahlara sahip olabileceğinden kaygı duymaktadır. Söz konusu endişe özellikle içinde bulunduğumuz yıl daha ciddi bir aşamaya gelmiştir. Beyaz Saray’ın İran’ın nükleer silah yapmaya yaklaştığı yönündeki açıklaması, kısa vadede İran’a karşı ciddi bir eylemde bulunmasının zorunlu olduğu mesajını içermektedir. ABD ve müttefiklerinin elinde iki seçenek bulunmaktadır: Birincisi, yaptırımlarla İran’ı ekonomik açıdan zayıflatmak ve sonucunda İran halkını devlet aleyhine ayaklandırmaktır. İkincisi ise, doğrudan İran’a askeri bir müdahalede bulunmaktır....</div><a name='more'></a><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">İran’a yönelik yaptırımlar 2006 yılında başlamıştır. Bugüne kadar, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, İran’ın nükleer programlarıyla ilgili beş karar yayınlamıştır. En son karar, nükleer silah programlarıyla ve balistik füzelerin üretilmesiyle ilgili şahıs/şirket hesaplarının dondurulması ve bankalar ile ticari/sınaî şirketlere yaptırım uygulanmasını öngörmektedir.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Bu yaptırımların ne kadar etkili olacağı ve İran’ı tutumundan vazgeçirip vazgeçiremeyeceği İranlı siyasetçilerin de tartışma konusudur. İran’da, Cumhurbaşkanı Ahmedinejad ve hükümet çevreleri yaptırımların etkisiz olacağından bahsederken, Uyuşmazlıkların Çözümü Konseyi Başkanı Haşimi Rafsancani ve Meclis Başkanı Ali Laricani gibi etkin figürler, olaya biraz daha gerçekçi yaklaşarak, yaptırımların ülkeyi ekonomik açıdan yıpratabileceği kanaatini dile getirmişlerdir.</div><div style="text-align: justify;">İran Cumhurbaşkanı Ahmedinejad, yaptırımları önemsiz ve etkisiz olarak göstermeye çalışmakta ve BM kararlarını kendi deyimiyle “değersiz bir kâğıt parçası” olarak nitelendirmektedir.</div><div style="text-align: justify;">İran’da uzun yıllar Ticaret ve Sanayi Odası’nda etken bir rol oynayan Asadullah Asker Övladı, odaya ait internet sitesine verdiği demeçte, “önceki yaptırım kararlarının hafif bir şekilde uygulandığını, son yaptırımların da güçlü olmadığını” söylemiştir. İran’dan 80 ülkeye ihracat yapan Övladı, “bu yaptırımların öncekilere göre biraz farklı olduğunu, ancak yeni çözümler bulunmasıyla sorunların aşılabileceğini” belirtmiştir. Övladı, yine de son günlerde bu baskıların hissedilir hale geldiğini, bankalara yapılan yaptırım nedeniyle üretim ve ticaret alanında sorun yaşanabileceğini itiraf etmek zorunda kalmıştır.</div><div style="text-align: justify;">İçinde bulunduğumuz dönem, İran’da tüccarlar tarafından en zor dönem olarak tanımlanmaktadır. Zira bir ülkede yatırım ve üretim yapabilme o ülkenin istikrarıyla bağlantılıdır. Bankalar ile ticari ve sanayi şirketleri aleyhine yapılan yaptırımlar, risklerin artmasına ve dolayısıyla faturaların yükselmesine neden olacaktır. Ayrıca değişik alanlardaki yaptırımlar sermayenin ülkeden çıkmasına yol açacaktır. İran’a yapılacak olan ihracatta da risk oranı artmaktadır. Sigorta fiyatlarının yükselmesi maliyetlerin artmasına ve sonuçta toplumun ekonomik sıkıntılar içerisine girmesine neden olacaktır.</div><div style="text-align: justify;">Sürekli olarak bir ülke aleyhine karar alınması ve yaptırım uygulanması ise ekonomik sıkıntıların yanında, o toplumun psikolojisinin bozulmasına ve umutsuzlaşmasına neden olacaktır. Bu durumun devam etmesi de sosyal patlamalara neden olabilir.</div><div style="text-align: justify;">İran’a yapılan son yaptırımlar etkisini çok erken göstermiştir. Son aylarda İran’da tüketim mallarının fiyatı %35 artmıştır. İran Maden ve Sanayi ve Ticaret Odası eski Başkanı Mohammad Reza Bihzadiyan, “Diplomasi İrani” adlı internet sitesine verdiği demeçte şöyle söylemiştir: “Bu yıl İran’ın ithalata ayırdığı para 95 milyar dolardır. Bu durum, yaptırımlar nedeniyle ürünleri öncekilere göre 30 milyar dolar daha pahalıya satın alacağımızı göstermektedir.”</div><div style="text-align: justify;">Üstelik son yaptırım kararlarıyla birlikte askeri alanda da kullanılabilecek sanayi makine ürünleri artık İran’a satılamayacaktır. Dolayısıyla birçok fabrika kapanabilir ve bu durum birçok insanın işsiz kalmasına neden olabilir. Diğer taraftan, İran’ın petrol teknolojisinin dünyanın gerisinde kalması nedeniyle, bu ülkenin petrol ihracatı gün geçtikçe azalmakta ve dünya pazarında eski yerini kaybetmektedir.</div><div style="text-align: justify;">Bihzadiyan’a göre yaptırımlar İran ekonomisini zayıflatmaktadır. Ona göre bugüne kadar İran’a yönelik birçok yaptırım kararlarının hiçbiri, gerçek anlamda uluslararası ölçekte olmamıştır. Daha önce ABD devlet olarak yaptırım uygulasa da, bu ülkedeki özel şirketler buna pek uymamışlardır. Ancak şimdi iş tamamen değişmiştir.</div><div style="text-align: justify;">Yaptırımların ilk yansıması Tahran Pazarındaki kuyumcularda görülmüş ve tepkiler ülke genelinde yayılmaya başlamıştır. Hükümetin Pazar esnafına uygulamaya çalıştığı yeni vergi rejimi ve ortaya çıkan tepki sonucunda altın fiyatı bin tümenden bin 200 tümene çıkmıştır. Bir ay önce başlayan bu istikrarsızlık halen devam etmektedir. Altın Sikke fiyatı da büyük bir artışla 340 tümene kadar çıkmıştır. Bu durum, hükümetin baskılarına rağmen birçok kuyumcunun kapanmasına neden olmuştur. </div><div style="text-align: justify;">Aslında kuyumcuların hükümet karşısında gösterdiği tepki, reformist hareketlerin devamı olarak da görülebilir. Şimdiye kadar hükümet esnaftan hissedilir bir tepki görmemiştir. Bugün ise hükümete ciddi uyarılar gelmeye başlamıştır. Ekonomik sıkıntılar yaşayan halk, yapılan baskılara rağmen uygulamalara itiraz etmektedir. </div><div style="text-align: justify;">İran Merkez Bankası Başkanı Mahmud Bahmeni altın fiyatlarındaki yükselişi dünya altın piyasasına bağlamaktadır. Üst düzey bazı yetkililer ise bu durumu yabancıların İran’ın aleyhine yaptığı planlarla birleştirmektedir. Tahran Resulullah Karargâhı Komutanı Hüseyin Hemedani, “Habaronline” internet sitesine verdiği bir demeçte: “İran aleyhine yeni fitneler düzenlenmektedir. Onlar yeni bahaneler bulmaya çalışmaktadır. Anayasanın 44. Maddesi (sosyal adaletle ilgili) uygulanmadığı için bazıları millet arasına sızarak insanları devlete karşı isyan ettirmeye çalışmaktadır” ifadelerini kullanmıştır.</div><div style="text-align: justify;">Devrim Muhafızları Ordusu’nun üst düzey komutanlarından Ahmedi Mugaddem ise yaptığı bir konuşmada şunları ifade etmektedir: “Ekonomik baskılarla ülkeyi istikrarsız, karmaşalı, huzursuz ve isyan vaziyetine getirmeye çalışıyorlar. Bugün fitne, iktisadi bir kıyafetle kendini göstermektedir. Bazıları her yerde boykot ve işten el çekme ve kapatma planları uygulamanın peşindeler. Ancak güvenlik güçleri bu fitne odaklarıyla mücadele etmektedir. </div><div style="text-align: justify;">Reformcu lider Mehdi Kerrubi ise, bu tür yaklaşımları kabul etmeyerek, ekonomik krizin hükümetin beceriksizliğinden kaynaklandığını belirtmektedir. Ona göre, hükümet kendi zaaflarını muhaliflerin üstüne atmak ve düşmanlarını suçlu göstermek istemektedir.</div><div style="text-align: justify;">Anlaşılan, İran makamları uygulanan yaptırımlar karşısında gerçek anlamda endişe duymaktadır. İran güvenlik makamları da halkın ayaklanmasını önlemek için çare üretmeye çalışmaktadır. Son bir yıldır gündemde olan sübvansiyonların kaldırılmasına yönelik programın, mevcut ekonomik durumu daha da kötüleştireceği belirtilmektedir. Ürünlerin fiyatının düşmesi için her zaman petrol parasını doğrudan destekte kullanan hükümet, şimdi bunu ortadan kaldırmaya ve yardımları nakit olarak maddi ihtiyacı olan halka dağıtmak istemektedir. </div><div style="text-align: justify;">Enflasyonu körükleyecek olan bu girişimde başarılı olup olamayacağı da şüphelidir. Ancak devam etmesi halinde yaptırımların bir sene içinde İran ekonomisine ciddi zararlar vereceği bir gerçektir. Böyle bir durumda cumhurbaşkanlığı seçim sonuçlarına tepki göstererek protesto gösterilerinde bulunan İran halkının büyük bir kısmı, Ahmedinejad’ın izlediği siyasetten kaynaklanan ekonomik güçlükler nedeniyle, tepkilerinin dozajını artıracaktır. Ahmedinejad’ın nükleer silahlarla ilgili siyasetini devam ettirmesi de, İran’ın ekonomik olarak yıpranmasına ve halkın ayaklanmasına neden olabilir. En kötü ihtimalle, içeriden yıpranan İran’ın, fırsat peşinde olan Amerika ve İsrail’in silahlı saldırısına uğraması da uzak bir ihtimal değildir.</div><div style="text-align: justify;">Original kaynagy: <a href="http://www.orsam.org.tr/tr/yazigoster.aspx?ID=1279">ORSAM</a></div></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-177578411861154602010-11-16T01:47:00.001+02:002010-11-17T10:52:55.070+02:00Turkmenin aýdymy, täze saz bilen<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div align="center"><div align="center"><object data="http://tr.sevenload.com/pl/dhRRPYc/300x233/swf" height="233" type="application/x-shockwave-flash" width="300"><param name="allowFullscreen" value="true" /><param name="allowScriptAccess" value="always" /><param name="movie" value="http://tr.sevenload.com/pl/dhRRPYc/300x233/swf" /></object></div>Link: <a href="http://tr.sevenload.com/videolar/dhRRPYc-Turkmeni"><img alt="Turkmeniň" height="10" src="http://static.sevenload.net/img/sevenload.png" width="66" /></a></div></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-34378874481153038442010-10-15T05:16:00.002+03:002010-10-15T05:36:13.099+03:00د.ع. دیه جی ترکمنصحرا ترکمنلری آنلاتدی - Dr. Abdurrahman Deveci Türkmensahra Türkmenlerini anlattı<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGZcuMLgYl9Rxa1qGj-NiSxMItMm_9V-TZXLYV2oYlWM6xTFzgqgkkWrOFNpNvsmlI9DQ9Pkzc7AIKLS9bZdsTLo033dLieOXU1pCO-lVGGBgREjEWrdMNkFvJURxTV23kV3aJkU0Xauc/s1600/ozz1.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; cssfloat: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" ex="true" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjGZcuMLgYl9Rxa1qGj-NiSxMItMm_9V-TZXLYV2oYlWM6xTFzgqgkkWrOFNpNvsmlI9DQ9Pkzc7AIKLS9bZdsTLo033dLieOXU1pCO-lVGGBgREjEWrdMNkFvJURxTV23kV3aJkU0Xauc/s1600/ozz1.jpg" /><br />
Oğuz ÇETİNOĞLU</a><span style="color: blue;"><strong>Gitmesek de, görmesek de, hattâ… bilmesek de orada bir yurt var… Orası, Türk Yurdu’dur</strong></span>.</div><br />
<div style="text-align: justify;"><span style="color: #073763; font-size: x-small;"><strong>Oğuz ÇETİNOĞLU:</strong></span> Oğuz Çetinoğlu: Sizinle Türkmensahra Türkmenlerinin; dününü, bugününü ve yarınını konuşmak istiyorum. Türkiye’de Türkmensahralı Türkmen kardeşlerimiz hakkında bilgi edinmek isteyen çok kişi vardır.</div><div style="text-align: justify;">Konuya; Türkmensahra olarak adlandırılan bölgenin yerini belirlemekte başlayalım.</div><div style="text-align: justify;">Dr. Abdurrahman Deveci: Türkmensahra; İran’ın kuzey doğusunda, Türkmenistan’ın güney sınır bölgesinde yer alır. Yüzölçümü yaklaşık 50.000 kilometrekaredir. (İran’ın yüzölçümü 1.644.000, Türkmenistan’ın 488.100 kilometrekaredir.). </div><div style="text-align: justify;"><a name='more'></a></div><div style="text-align: justify;">Batıdan doğuya 400 kilometre uzunluğunda ve 5-200 metre arasında değişen bir eni olan bu bölge, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Türkmenistan Cumhuriyeti, doğuda İran İslam Cumhuriyetinin Bocnurd ve Deregez bölgeleri ile, güneyde ise Kuzey Elburz Dağları ile sınırlanır. Yükseklik, güneyden doğuya, doğudan batıya Hazar Denizi’ne doğru akan ırmakların uzantısında azalmaktadır. Kümüş Tepe, Bender Türkmen, Simin Şehir, Ak Kale, Anbar Olum, İnce Burun, Hütten Küren, Negin Şehir, Kümbet Kavuş, Kelale, Merave Tepe, Deregez ve Bocnurd Türkmensahra şehirleri olarak tanınır. Ayrıca Horasan Rezevi bölgesinin Türbet Cam şehrinde ve onun çevresinde de yaklaşık beş bin Türkmen yaşamaktadır.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Türkmensahra Türkmenlerinin tarihini kısaca özetlemek mümkün mü?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: Türkmensahra Türkmenleri 1881’e kadar Türkmenistan ile ortak kaderi paylaşmıştır. 1881’de, Türkmenlerin Türkmenistan’daki Göktepe Kalesi’nde Çarlık Rusya’nın ordusuna yenilmesinden sonra, İran ve Çarlık Rusya’sı arasında yapılan Ahalteke Anlaşması çerçevesinde, iki tarafta yaşayan Türkmenler arasına sınır çekilmiştir.</div><div style="text-align: justify;">Türkmensahra Türkmenlerinin tarihini, uzun süre birlikte yaşadıkları Türkmenistan Türkmenlerinden ayrı tutmak mümkün değildir. Türkmenistan’ın Orta Asya’daki derin tarihi gibi, Türkmensahra Türkmenlerinin de bu bölgede binlerce yıllık bir geçmişi vardır. Aslında, bu topraklar aynı etnik gruba aittir. Aralarındaki sınırlar ise sonradan ortaya çıkmıştır.</div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Nasıl olmuş?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: Türkmensahra, 1881’e kadar Türkmenistan ile ortak bir kaderi yaşamıştır. Bu tarihe kadar, Türkmenler, Hazar Denizi ve Ceyhun Irmağı arasında beylikler şeklinde yaşayan bağımsız bir millet sayılırlar.</div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Bölünme hangi olayın sonucudur?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: 1881 yılında Türkmenler, Türkmenistan’daki Göktepe Kalesi’nde Rus Ordusu’na yenildiler. İran ve Rusya arasında yapılan Ahalteke Anlaşması çerçevesinde, iki taraftaki Türkmenler arasına sınır çekilmiş ve güneydeki Türkmenler İran sınırları içinde, kuzeydeki Türkmenler ise SSCB sınırları içerisinde kalmıştır. O sınır resmiyete girdikten sonra da iki taraftaki Türkmenler arasındaki ilişkiler devam etmiştir. Ancak 1924’te Türkmensahra Türkmenleri ve İran hâkimiyeti arasında gerçekleşen savaştan sonra sınır geçişlere imkân vermeyecek şekilde kontrol altına alınmış ve ilişkiler kesilmiştir. Güney Türkmenlerin oturduğu bölgeye Pehlevi döneminde Türkmensahra adı verilmiştir.<br />
<strong>Çetinoğlu: Türkmensahra Türkmenlerinin bağımsız bir devleti oldu mu?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: Evet oldu. </div><div style="text-align: justify;">1924 yılında, Rıza Şah’ın iktidara geldiği dönemde, Türkmensahra Türkmenleri, Türkmen boylarının bir araya gelmesiyle, Osman Ahun’un liderliğinde Cumhuriyetle idâre edilen bir devlet kurdular. Devlet kurulduktan sonra İran hükümeti ve Türkmenler arasında kanlı savaşlar yaşandı.</div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Günümüze gelirsek…Türkmensahra Türkmenlerinin sosyal durumları, Türklük ile ilgileri konusunda neler söyleyeceksiniz?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: Türkmensahra; Türk dünyasındaki, kendi kültür, gelenek ve Türklük asaletini koruyabilen nâdir bölgelerinden biridir. Bu bölgede, hâlen eski gelenekler ve âdetler sürdürülmektedir. Anadolu’nun herhangi bir bölgesinde yaşayan; örf, âdet ve geleneklerine bağlı ortalama Türk ailesinden farkları olmadığını söyleyebilirim.</div><div style="text-align: justify;">Avrasya Yazarlar Birliği Başkanı Yakup Deliömeroğlu, Mahdumkulu’nun 275. doğum yılı için Türkmensahra’ya yaptığı bir geziden sonra, Kardeş Kalemler Dergisi’nin 20. sayısında yazdığı yazısında şu ilgi çekici sözleri söylüyor:</div><div style="text-align: justify;">‘Türk Dünyasının pek çok bölgesini gezmiş, bâzı yerlerinde uzun sayılabilecek süreler de çalışmış ve hâlâ ilişkileri devam eden biri olarak söylüyorum ki, Anadolu Türkmenlerine en yakın Türk topluluğu Sahra Türkmenleridir.’ (Türkmensahra başlıklı makalesi)</div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Türkmensahra’da ne kadar Türkmen yaşıyor?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: İran’daki Türkmenlerin sayısı aşağı yukarı iki milyon olarak bilinmektedir.</div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: İran Türkmenlerinin idârî-siyâsî durumu ve devlet kademelerindeki yeri nedir?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: İran’da; Kürdistan, Azerbaycan, Luristan, Sistan-Belucistan gibi eyaletler olmasına rağmen, Türkmenlerin adını taşıyan özel bir eyalet yoktur. Türkmensahra adı ile tanınan bölge de, Gülistan ve Kuzey Horasan eyaletlerinin kuzey kısımlarında Türkmenlerin yaşadığı geniş coğrafyaya verilen isimdir.</div><div style="text-align: justify;">Gülistandaki Türkmen şehirler idârî bölünmelerde, eyâletin merkezi olan Gürgen Şehri’ne bağlanırken, Kuzey Horasandaki Türkmen şehirler Bocnurd’a bağlanmaktadırlar.</div><div style="text-align: justify;">Geçen senelerde Türkmen şehirlerine, Türkmen olmayan ayrı etnikler de yerleştirilmiştir. Günümüzde Bender Türkmen’de yaklaşık %10 değişik kavim bulunur. Bocnurd şehrinin içinde Türkmenler azınlık olmakla beraber, çoğunluğu şehir çevresindeki köylerde yaşarlar. Kümbet ve Kelale şehirlerinin etnik yapısında, geçen 30 yıl içerisinde büyük değişimler yaşanmıştır. Öncesi, çoğunluğunu Türkmenlerin oluşturduğu Kelale şehrini, son yıllarda Sistan’dan gelen göçmenler ele geçirmişlerse de, şehir çevresindeki köylerin çoğunluğunu Türkmenler oluşturur.</div><div style="text-align: justify;">Türkmensahra’nın en büyük ve merkezî şehri Kümbet de benzer bir kaderi yaşamaktadır. Humeynî rejiminden önce farklı kavimler bu şehrin yaklaşık % 20’ni oluşturuyordu. Rejimden sonra, geçen otuz senede onların nüfusu yaklaşık % 50’ye çıkmıştır. Türkmen olmayan kavimleri; Farslar, Sistanlılar, Azerbaycan Türkleri ve İran Kürtleri oluşturmaktadırlar. Ayrıca Bender Türkmen’in Kazak mahallesinde; hem de Kümbet’in Çayboyu mahallesinde yaklaşık 20.000 Kazak yaşamaktadır. Bunlar SSCB dönemi başında Ruslardan kaçıp, Türkmenler arasında yerleşen Kazaklardır ki, Sünni ve Türk oldukları için Türkmenlerle kardeşçe yaşamakta ve kader birliği yapmaktadırlar. </div><div style="text-align: justify;">Türkmenler üst düzey işlere tâyin edilmezler. Sebebi; Türkmenlerin Sünni olmasıdır. İran anayasasının 115. maddesine göre, sadece 12 imamlı Şiiler cumhurbaşkanlığı seçimine aday olma ve seçilme hakkına sahip olabilirler. Ancak gerçeklere gelince bu uygulama sâdece cumhurbaşkanlığı ile sınırlanmamakta ve alt düzeylere kadar uzanmaktadır. Nitekim bakanlar ve hatta valiler arasında hiçbir Sünni bulunmamakta ve İran’ın % 25 Sünni nüfusu, Türkmenler de içinde olmakla beraber, üst düzey görevlendirmelerden uzakta tutulmaktadır. Türkmenlerin şimdiye kadar ulaşabildiği en üst düzey görev, vali yardımcılığı oldu. Yağmur Gulizade Gülistan eyaletinin vali yardımcısı olarak hizmet verdi. Bu da 1997’de Hatemi’nin başkanlığında reformcuların hükümete geçmesi ile gerçekleşti. O döneme kadar Türkmenler; vali yardımcısı, belediye başkanı, kaymakam. ve diğer devlet kurumlarının başkanı olarak görevlendirilmemişlerdir. Bu dönem, Türkmenler ve diğer azınlıklar için yeni bir açılım dönemi olarak belirlenmiştir. </div><div style="text-align: justify;">Bender Türkmen ve Akkale şehirleri Türkmen kaymakamlarının görev yaptığı şehirler oldu. Gümüş Tepe, Kümbet, Kelale, Maravtepe... şehirlerinde, belediye şurası seçimi sonucunda, ilk Türkmen belediye başkanları görev yaptılar. </div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Günümüzde durum nasıl?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: Reformcular döneminde temeli atılan bu durum, Ahmedinejad döneminde de devam etti. Ancak bakanlık ve valiliğe hiçbir zaman bir Türkmen tâyin edilmedi. Vali yardımcılığı bile 4 senelik o dönemden sonra Türkmenlere verilmedi.</div><div style="text-align: justify;">İran Türkmenleri kendi istek ve arzularını hukukî yollardan hükümete duydurmada, tek çâreyi milletvekili olarak meclise girmekte buluyorlar. Bu yüzden, Türkmensahra’daki meclis seçimleri çekişmeli geçer. Ancak bu yol da Türkmenler için kolay aşılacak bir yol değildir.</div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Türkmensahra Türkmenleri günlük hayatlarında hangi dili konuşuyorlar? </strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: Türkmenistan Türkçe’si şivesinde konuşurlar. Türkmenistan şivesindeki nazal n (n) ve peltek telaffuz edilen ‘s ve ‘z’ ünsüzleri burada da geçerlidir. Türkmenistan’da bulunan: Yomut, Teke, Göklen, Nohurlu, Salır gibi iller İran Türkmenleri arasında büyük topluluklar olarak bulunmaktadırlar.</div><div style="text-align: justify;">Türkmenistan’da kullanılan yazı dili, İran Türkmenleri arasında da geçerlidir. İran ve Türkmenistan Türkmenleri arasında bir edebî dilin kullanıldığını söylemek mümkündür. Ancak lehçelerde biraz farklılık vardır.</div><div style="text-align: justify;">Türkmenlerin büyük şairi Mahtumkulu Fıragi’nin divanı sâyesinde, bütün Türkmen boyları bir edebî dili kullanmaktadırlar. Mahtumkulu 18. yüzyılda Oğuz Türkçe’sini esas alarak, Türkmenler için yeni bir edebî dili meydana getirmiştir. Ondan önce edebî yazılarında Çağatay Türkçe’sini kullanan Türkmenler Mahtumkulu edebî dili ile Türkmence yeni bir kalıba girmiştir. </div><div style="text-align: justify;">Çetinoğlu: Hükümet veya Türkmenler tarafından ve kendi imkânlarıyla açtıkları Türkmen Dili Öğretim Merkezi var mı?</div><div style="text-align: justify;">Deveci: Türkmenler arasında, devlet imkânlarıyla da Türkmenlerin özel olarak açtıkları hiçbir Türkmen Dil Öğretim Merkezi yoktur. Türkmen çocukların en büyük eğitim merkezleri kendi aileleridir. </div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Türkmen çocukları, ana dillerini öğrenebiliyorlar mı?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: Çocuklar, Türkmen dilini, annelerinin söylediği ninnilerden, masallardan ve bulmacalarından öğrenirler.</div><div style="text-align: justify;">Çetinoğlu: Bir millete ait kültürün yaşatılabilmesi ve geliştirilmesi, büyük ölçüde basın-yayın organları ile mümkün olabilir. Türkmensahra’da Türkmen Basın – Yayın kuruluşu var mı, ne durumdadır?</div><div style="text-align: justify;">Deveci: İran Türkmenlerinin, Sahra adındaki ilk resmî gazetesi 1998 yılında, İran’daki reform döneminde yayınlanmaya başladı. Yazıların % 90’ı İran Türkmenleri ile ilgilidir.</div><div style="text-align: justify;">Sahra gazetesinden sonra, yine 1998 yılında Yaprak Dergisi çıkmıştır. A4 ölçülerinde çıkan bu dergi, yaklaşık 50-60 sayfa olarak, renkli ve ciltli basılır. Yaprak Dergisi özellikle Türkmen kültür ve edebiyatına önem verir.</div><div style="text-align: justify;">Türkmensahra’nın 2. dergisi de Reform döneminde, Hatemi’nin İran Cumhurbaşkanı olduğu yıllarda çıkmıştır. </div><div style="text-align: justify;">Türkmensahra’da birkaç yayınevi daha vardır. Onların sayısı da reform döneminde artmıştır. </div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Türkmensahra Türkmenleri olarak Radyo-televizyon yayınları yapabiliyor musunuz?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: Türkmenler arasında, Türkmen dilinde radyo programları düzenlenip yayınlanmaktadır. Türkmen radyosu 1958’li yıllarda Muhammet Rıza Pehlevi döneminde Aşkabat radyosuna rakip olabilmek amacı ile kurulmuştur. Onun ilk görevlilerinden Türkmen şairler Nurberdi Curcani ve Abdüllatif Güli örnek verilebilir. İslamî devrimden sonra Gülistan Vilayeti’nin merkezi Gürgen’de haftada yarım saat Türkmen televizyon programı yayına başlamıştır ki, halen devam etmektedir.</div><div style="text-align: justify;">Ancak bu programlar Türkmensahra halkının ilgisini pek fazla çekmez. Çünkü genelde siyâsî propaganda amacıyla yapılmış programlardır. Türkmenler o programlardan yeterinde yararlanamazlar. </div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Türkmensahra Türkmenleri olarak Türkmenistan ile ilişkileriniz nasıl?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: 1989’da Türkmenistan’ın bağımsızlığa kavuşması Türkmensahra Türkmenleri arasında da büyük sevinç oluşturdu. Artık Türkmenlerin adına bir devlet olabilecekti. İran ve Türkmenistan arasındaki dostluk ve sıcak ilişkiler neticesinde, aradaki sınır açılarak 70 yıl birbirinden uzak düşen Türkmenler, yeniden birbirlerine kavuşmaya ve buluşmaya imkân buldular ve iki taraftaki Türkmenler arasında unutulmayacak anlar yaşandı. Türkmenistan ve İran’daki Türkmenler sınır bölgesine ait pasaport kullanarak karşı ülkede yılda 4 defa 2’şer hafta bulunma hakkı kazandılar.</div><div style="text-align: justify;">Türkmenistan’ın ilk Cumhurbaşkanı Saparmurat Niyazov, dünyada yaşayan diğer Türkmenleri de göz ardı etmedi. Dünya Türkmenlerini bir araya getirmek, düşünceleri paylaşmak ve medenî ve ilmî ve kültürel iş birliğinde bulunmak için Dünya Türkmenleri İnsanî Koordinatörlüğü’nü kurdu. Bu koordinatörlüğe, Türkmensahra Türkmenleri de aktif olarak katkıda bulundular. Türkmenistan TV’sinde zaman zaman Türkmensahra’yı tanıtan programlar yapıldı. Türkmenistanlı ve Türkmensahralı bahşiler(*), karşılıklı konserler düzenlediler. Türkmensahralı gençlere Türkmenistan’da okuyabilmeleri için kolaylık sağlanarak, eğitim ödemelerinde % 50 indirim yapıldı.</div><div style="text-align: justify;">Ancak süreç içerisinde, Niyazov’un yeni tutumları perspektifinde Türkmenistan’ın dünya Türkmenlerine, özellikle Türkmensahralı Türkmenlere ilgisi azalmaya başladı. </div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Sebebi biliniyor mu?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: Değişik sebepleri olabilir: </div><div style="text-align: justify;">*Türkmenistan’ın Türkmensahra’daki Türkmenlerle ilgilenmesine İran Hükümetinin hassasiyet göstermesi.</div><div style="text-align: justify;">*İran’daki Türkmenlerin daha açık siyâsî ortamda geliştikleri için Türkmenistan’daki kapalı ve totaliter bir hükümete sâhip olan Türkmenistan’a yeni fikirleri sokması.</div><div style="text-align: justify;">*İran’daki bazı dinî grupların Türkmenistan hükümetinin istemediği faaliyetlerde bulunması… gibi.</div><div style="text-align: justify;">2002 yılında meydana gelen Niyazov’a yönelik terör olayının ardından, Türkmenistan’ın dış dünyaya daha da kapanması, iki taraftaki Türkmenlerin ilişkisini altüst etti. İki haftalık sınırlı vizeler kısıtlandı. Önceleri Aşkabat’a kadar gidebilen yolcuların sınır bölgesinden daha uzaklara gitmeleri engellendi. Milletlerarası vizelere de o kadar zor şartlar getirildi ki, artık hiçbir İranlı kolaylıkla vize alamaz oldu. Türkmen öğrencilerine sağlanan eğitim kolaylığı da ortadan kaldırıldı.</div><div style="text-align: justify;">Türkmensahralı Türkmenler, İran kanunları çerçevesinde Türkmenistan’dan sâdece kültürel destek istiyorlardı, ancak bu da olmadı. Türkmensahra’da beklenen Türkmen Kültür Evi kurulamadı ve Türkmence eğitim imkânı sağlanamadı. Hiçbir Türkmensahralı’ya Türkmen olduğu halde Türkmenistan vatandaşlığı verilmedi.</div><div style="text-align: justify;"><strong>Çetinoğlu: Türkmenbaşı’dan sonraki durum nedir?</strong></div><div style="text-align: justify;">Deveci: Yeni Cumhurbaşkanı Berdimuhammedov’un işbaşına gelmesiyle, hissedilir bir değişiklik yaşanmadı. Hâlen, İran ve Türkmenistan’ın kültürel ilişkileri, bağımsızlık günleri ve ‘Mahdumkulu’nu anma’ gibi özel günlerdeki karşılıklı resmî katkılarla sınırlıdır.</div><div style="text-align: justify;">Çetinoğlu: Türkmensahra Türkmenlerinin günümüzdeki genel durumlarını özetler misiniz?</div><div style="text-align: justify;">Deveci: İran’ın kuzey doğusunda Türkmensahra bölgesinde yaşayan 2.000.000 Türkmen, hem Sünni hem de Türk olması sebebiyle İran’ın mezhep-etnik azınlıkları arasında yer alır. Türkmenistan’ın güney sınırının ötesinde yaşayan Türkmensahralı Türkmenler, Türkmenistan ile ortak tarih, kültür, dil ve lehçeye sahip olsalar da, bugün İran’ın toprak bütünlüğü ve Anayasası’na saygı göstererek, kendi gelenek ve kimliklerini sorumluluk ile korumaya çalışıyorlar. Dolayısıyla, İran içinde Türkmenler kendi geleneklerini koruyabilen en asil azınlık olarak bilinmektedir. Hatta Türk dünyasını tanımak maksadıyla gezen bazı araştırmacılara göre, bu bölge gelenekleri, dil ve folkloru ile Türk dünyasının en asil bölgesi olarak bilinmektedir.</div><div style="text-align: justify;">Ancak Türkmensahralı Türkmenler azınlık olmanın sıkıntılarını da çekmektedirler. Bu sıkıntı üst düzey makamlara ulaşmada, istihdamlarda, bölgede fabrika veya iş merkezi kurmakta ve seçimlerde büyük problem olarak kendini göstermektedir.</div><div style="text-align: justify;">İran sahasında birinci vatandaş sayılmak, etnik ve dinî ayrımcılıkları ortadan kaldırmak, kimliklerini koruyarak çocuklarına kendi dillerinde eğitim vermek, bölgede iş imkânları oluşturularak işsizler oranını azaltmak, Türkmenlerin İran hükümetinden istedikleri önemli konulardır.</div><div style="text-align: justify;">Hatemi’nin 1997’de reformcuların adayı olarak seçilmesi, Türkmenler arasında yeni bir ümit oluşturmuştur. O tarihten sonra, Türkmenler şehir şûrasını kendileri seçip, Türkmenler arasından belediye başkanı belirleyebilmişler ve kendi dillerinde gazete ve dergi çıkartabilmişlerdir. Ancak meclis seçimlerinde, yanlış seçim bölgeleri yüzünden Türkmensahra’dan meclise Türkmen vekil göndermekte imkânsızlıklar yaşanmaktadır. Türkmenler ve diğer azınlıklar arasında yaşanan rekabet Türkmenleri huzursuz etmektedir.</div><div style="text-align: justify;">Türkmensahralı Türkmenler; Türkmen şehirlerinin Fars şehirlerinden ayrı seçim bölgelerinin oluşturulmasını istemektedirler.</div><div style="text-align: justify;">Türkmenler reformcuların tutumlarına umut ile bakarak problemlerinin çözülmesini arzu edip seçimlerde çoğunlukla reformcuları desteklemektedirler.</div><div style="text-align: justify;">Türkmensahra Türkmenleri. Türk dünyasında iyi tanınmamaktadır. Kendi milliyet, dil ve geleneğine çok değer veren bu halk, Türk dünyası ile daha fazla ilişki ve bağlantıya geçerek dünyadaki Türk soydaşlarının varlıklarından ve içerdeki olaylardan haberdar olmasını istemektedir.</div><div style="text-align: justify;">Çetinoğlu: Bu röportaj, Türkmensahralı Türkmenlerin tanınmasına katkıda bulunacaktır. Türkmensahralı Türkmenleri tanımak, Türkiye Türkleri için hem gurur vericidir, hem de vazifedir. </div><div style="text-align: justify;">Verdiğiniz bilgiler için çok teşekkür ederim. </div><div style="text-align: justify;">Deveci: Türkmensahralı Türkmenleri, Türkiye Türklerine, soydaşlarımıza ve dindaşlarımıza tanıtmaya vesile olduğunuz için ben de size teşekkür ederim. </div><div style="text-align: justify;"><strong>Dr. ABDURRAHMAN DEVECİ (DİEJİ)</strong></div><div style="text-align: justify;">İran’ın Türkmensahra bölgesinin Bender Türkmen ( Türkmen Limanı) şehrinde dünyaya geldi.</div><div style="text-align: justify;">1996 yılında Tahran’nın Merkezi Azad üniversitesinin Sanat Araştırmaları Bölümü’nden mezun oldu. 2002 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi ve Arkeoloji Bölümü’nde Doktor unvanına sâhip oldu.</div><div style="text-align: justify;">1997 yılında Türkmensahra’da yaşayan iki milyon Türkmen için, ‘Sahra’ adını taşıyan ilk Türkmen gazetesini yayınladı. İran Türkmen Halkının tek gazetesi sayılan Sahra’nın yayını hâlâ devem etmekte ve 12. senesini idrak etmektedir.</div><div style="text-align: justify;">2007’de Türk Dil Kurumu’nda Türkçe-Farsça Örnek Sözlük üzere çalıştı. Sözlük 1 yılda tamamlandı.</div><div style="text-align: justify;">Türkiye Avrasya Yazarlar Birliği üyesidir. Kalem ürünleri genel olarak Kardeş Kalemler Dergisi’nde yayınlanıyor. </div><div style="text-align: justify;">İran’da Fars ve Türkmen dilinde yirmiden fazla kitabı yayınlandı. Bâzılarının isimleri:</div><div style="text-align: justify;">*Sag-i Har : (Bayındırlık Bakanlığı’nca ödüllendirilen Farsça roman. Tahran, 1997)</div><div style="text-align: justify;">*Tacmmuhammet ve div-i siyah ve sefid: (Fars dilinde sahne oyunu. Tahran 1999)</div><div style="text-align: justify;">*Sage Man Akca: (Benim Köpeğim Akça. Fars dilinde hikâyeler Tahran, 1976)</div><div style="text-align: justify;">*Mâhî: (Balık. Fars dilinde hikâyeler, Tahran 1991)</div><div style="text-align: justify;">*Deraht-e Berkeli: (Berkeli’nin Ağacı, Fars dilinde hikâyeler Tahran 1991)</div><div style="text-align: justify;">*Mogaddame-i Bar Edabiyat-i Amiyane-i Torkman: (Türkmen Halk Edebiyatına Bir Giriş, Fars ve Türkmen dili birlikte kullanılan araştırma. Tahran, 2000)</div>*Türkmen dilinde şiir CD. <br />
<strong><span style="color: #20124d;">Malakatin original kaynagy:</span></strong> <a class="l" href="http://www.google.ca/url?sa=t&source=web&cd=1&ved=0CBQQhgIwAA&url=http%3A%2F%2Fwww.oncevatan.com.tr%2F&ei=I7m3TP7pK8T58AaZ8JSrCg&usg=AFQjCNGtKWxLwaqtzp-UfaPthpI0ntaq4w" onmousedown=""><strong><span style="color: #1111cc; font-size: medium;">Önce Vatan Gazetesi</span></strong></a><span class="std nobr"> <span class="gl"></span></span></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-44224049936805177312010-09-23T05:35:00.002+03:002010-09-23T05:50:13.258+03:00آغاز سال تحصیلی، امسال هم بدون زبان مادری!<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div class="separator" dir="rtl" style="clear: both; text-align: justify;"><a href="http://www.dw-world.de/image/0,,3661945_4,00.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; cssfloat: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="136" px="true" src="http://www.dw-world.de/image/0,,3661945_4,00.jpg" width="220" /></a><strong>اول مهر بار دیگر مدارس باز میشوند و صدها هزار کودک ایرانی به کلاسهای درس میروند. زبان مادری بخشی از آنها فارسی نیست. این مسئله سبب مشکلاتی از جمله افت تحصیلی شده و آموزش و پروش برای رفع آن بودجهای را اختصاص داده است.بر اساس پژوهشهای رسمی وزارت آموزش و پرورش از هر ۲۰ دانش آموز ایرانی یک نفر مردود میشود. تعداد مردودیهای دورهی ابتدایی در ایران به ۷۱۰ هزار نفر رسیده است. </strong>افت تحصیلی در مناطق زیستی قومیتها بیشتر از دیگر مناطق ایران بوده است. علاوه بر آن "مشکلات روحی و روانی" و "ترک تحصیل" نیز به عقیدهی کارشناسان از تبعات دیگر این پدیده بوده است.</div><div class="separator" dir="rtl" style="clear: both; text-align: justify;"><strong>آیا مشکل دو زبانهها را با تعلیم معلمها میتوان حل کرد؟</strong></div><a name='more'></a><div class="separator" dir="rtl" style="clear: both; text-align: justify;">کارشناسان امور تعلیم و تربیت، عدم تحصیل به زبان مادری در مدارس مناطق زیستی قومیتها را یکی از دلایل اصلی افت تحصیلی شناختهاند. علاوه بر دانش آموزان، معلمان نیز در این مناطق دچار مشکلاتی شدهاند. آموزش و پرورش در مناطق زیستی قومیتها سمینارهای ویژهای برای حل مشکلات معلمانی که سر کلاسهای دوزبانه درس میدهند، برگزارکرده است.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">امیلیا نرسسیان، استاد دانشگاه تهران و متخصص رشتهی تعلیم و تربیت و انسانشناسی در گفتگو با دویچهوله خاطرنشان میکند که مشکلات دانش آموزان "دوزبانه" امسال نیز همچنان مثل سابق برجای مانده است. به نظر او سیاستگذاریهای جدید همانهایی هستند که در سالهای قبل طراحی شده و همانها را نیز اجرا میکنند. یعنی مشکل همچنان باقی است، مسئلهی بودجه و تعلیم معلمان دوزبانه هم حل نشده است.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">وی در ادامه صحبتهایش تاکید میکند: «ازآنجایی که آموزش و پرورش بودجهی کمی را دریافت میکند، نمیتواند برنامههای وسیع دوزبانه در سطح کشور را طرح کند. ولی با علم به اینکه مشکلات زیادی در این زمینه هست، آموزش و پرورش معلمان را مجهز به دانشی میکند تا آنها بتوانند برخی مسائلی که دانش آموزان دو زبانه با آن مواجهاند را حل کنند. در نتیجه معلمی که به یک محیط دو زبانه وارد میشود، مثل گذشته نیست که اصلا نداند، دانش آموز دوزبانه چه مشکلی میتواند داشته باشد. اکنون در ایران سعی میشود، بودجهای را که در این خصوص به دست آموزش و پروش میرسد، صرف معلمها کنند تا با دانش آموزان دوزبانه بتوانند کار بکنند». </div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><b></b></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><strong>"مشکل ما یک چیز دیگری است"</strong></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><br />
</div><div style="text-align: center;"><span class="picBoxInlineEven" style="width: 194px;"></span></div><div style="text-align: left;"><a href="http://www.dw-world.de/popups/popup_lupe/0,,6010591_ind_1,00.html" target="_blank"><img alt="عبدالرحمان دیه جی مدیر مسئول هفته نامه صحرا" border="0" height="143" src="http://www.dw-world.de/image/0,,6030187_1,00.jpg" width="194" /></a></div><div style="text-align: left;"><i class="caption">Bildunterschrift: <a href="http://www.dw-world.de/popups/popup_lupe/0,,6010591_ind_1,00.html" target="_blank">Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: <span class="symMagnifier"> </span>عبدالرحمان دیه جی مدیر مسئول هفته نامه صحرا</a></i></div><div style="text-align: center;"></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">دکترعبدالرحمان دیهجی، نویسندهی ترکمن و مدیرهفته نامهی صحرا که به زبانهای فارسی و ترکمنی در شمال ایران منتشر میشود از نقطهنظر دیگری این مشکلات را بررسی میکند. </div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">وی میپرسد، «آیا مشکل ما این است که معلمانی باید تربیت شوند که آموزش زبان فارسی را برای دانش آموزان سهولت ببخشند و یا اینکه مشکل اصلی تدریس زبان مادری قومیتهاست که در قانون اساسی کشور نیز تصریح شده. من معتقدم نخست بایستی این مسئله مشخص گردد.»</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">دیهجی به دویچه وله میگوید: «موضوع سهولت در آموزش زبان فارسی مسئلهای است که به وزارت آموزش و پرورش مرتبط است و مطمئنا در پی چارهی آن نیز خواهند بود. من به عنوان یک اهل قلم ترکمن که به دو زبان ترکمنی و فارسی مینویسد، معتقدم که مشکل ما قومیتها عدم اجرای اصل ۱۵ و ۱۹ قانون اساسی است که به قومیتها حق تدریس به زبان مادری خود را در محل سکونت خود میدهد».</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">دیهجی معتقد است، کودکی که نخستین بار به مدرسه میرود بهتر است به زبان مادری خود تحصیل بکند تا بتواند مفاهیم و آموزهها را بهتر درک کند و نه اینکه مجبور باشد به زبانی دیگر تحصیل کند که تا آن سنین به آن زبان صحبت نمیکرده و یا کمتربا آن آشنا بوده است. وی میگوید که دانش آموزان در وضعیت اول موفقتر خواهند بود. </div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">وی در ادامه صحبتهایش به دویچه وله میگوید: «البته این به معنای مخالفت با آموزش زبان فارسی نیست. منظور این است که تحصیل به زبان مادری حق مسلم کودکان ملیتها است، اما در کنار آن، زبان فارسی نیز به عنوان زبان رسمی کشور حتما باید آموخته شود. از نظرعلمی نیز آموزش به دو زبان نه تنها موجب افت تحصیلی دانشآموزان نمیشود، بلکه باعث تقویت هوش و حافظه آنان میشود». </div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><b></b></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><strong>مدارس دوزبانهی ارامنه، الگوئی برای ایران؟</strong></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">ایملیا نرسسیان، استاد دانشگاه تهران که خود یک محقق و تبار ارمنی دارد، به دویچهوله میگوید، تنها مدرسهی دوزبانه در ایران مدارس ارامنه است و قومیتها و یا اقلیتهای دینی دیگر ساکن کشور مثل کردها، بلوچها، آذریها، عربها ازاینگونه امکانات برخوردار نیستند. </div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">نرسسیان به این پرسش که آیا مدارس ارامنه میتوانند الگویی برای تدریس زبان مادری دیگر قومیتهای کشور باشد، چنین پاسخ میدهد: «مدارس ارامنه خودش کلی مسائل و مشکلات دارد و دربارهی مدارس ارامنه نیز باید یک سری بازنگریها بشود. ولی این موضوع باید جزء سیاست هر مملکتی گنجانده شود که زبانهای بومی فرصت رشد داشته باشند. مثلا هفته شهریار را در نظر بگیرید که این هفته بزرگداشت این ادیب بزرگ بود.»</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">وی میافزاید: «من فکر میکنم که دوزبانه بودن ایشان موضوع جالبی است. شهریار هم به زبان فارسی و هم به آذری اشعارش را سروده است. اگر ما بتوانیم زمینهی رشد زبانهای دیگر را ایجاد بکنیم، میتوانیم شاعران دوزبانهی دیگری هم ببینیم که به ادبیات ایران خدمت بکنند. بهتر است این زبانها حداقل از سوی انجمنها و ان. جی. او.هایی که در میان اقوام وجود دارند، نه در حد زبان خانگی بلکه در سطحی بهتر آموزش داده شوند. </div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><b></b></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><strong>آیا انجمنهای ادبی میتوانند به حفظ زبان کمک کنند؟</strong></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><span class="picBoxInlineUneven" style="width: 194px;"></span><br />
<div dir="rtl" style="text-align: justify;">اما در طول سه دههی اخیر تا به امروز انجمنهای ادبی و یا ان جی اوهای فرهنگی با اهداف تدریس و آموزش زبان مادری در ایران نیز بنا به قول کارشناسان اقوام، تاسیس نشده است. دکتر عبدالرحمن دیهجی از منطقه ترکمننشین ایران به دویچهوله دراینباره چنین توضیح میدهد: «در منطقهی ترکمن صحرا تا به حال شاهد ایجاد انجمنی با هدف آموزش زبان ترکمنی نبودم. البته اصولا ان جی اوها بدون پشتوانهی مالی از سوی دولت قادر به اجرای چنین برنامهای نیستند». </div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">به نظر دیهجی، تاسیس چنین انجمنهایی به فراگیری زبان ترکمنی در سطح گسترده نمیتوانند چندان کمکی بکنند. این انجمنها تنها بین ادبا و شعرا و علاقمندان به زبان و ادبیات قومی خود و افراد خاص میتوانند تاثیر گذار باشند. اما حمایت از زبان مادری اقوام در حد گسترده، به عنوان بخشی از گنجینه و میراث ادبی و فرهنگی ایران، فقط بر اساس یک سیاست کلی و رسمی دولت و تربیت متخصصین و تخصیص بودجه امکان پذیر خواهد بود. </div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><b></b></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><strong>شرایط برای تحصیل به زبان مادری هست</strong></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">دیهجی براین باوراست که زمینهی تحصیل و تدریس به زبان مادری برای قومیتها در ایران وجود دارد. وی ترکمنهای ایران را مثال میآورد و تاکید میکند: «علیرغم عدم تدریس زبان ترکمنی بازهم شاعران و نویسندگان ترکمن در ایران، هم پیش ازانقلاب و هم در سه دههی اخیر سعی کردند با چاپ آثاری به زبان ترکمنی به خواست و نیازهای درونی جامعهی خود پاسخ دهند. به نظر او اگر دولت بخواهد قوانین مربوط به تحصیل به زبان قومیتها را اجرا کند، برای تدریس به زبان ترکمنی در ایران به اندازهی کافی کادرعلمی و آموزشی وجود دارد».</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">هم امیلیا نرسسیان، استاد دانشگاه در تهران و هم دکترعبدالرحمان دیهجی، نویسندهی کتابهای کودکان و نوجوانان ایرانی معتقدند که تحصیل به زبان قومیتها در کشور میتواند بخشی از مشکلات آموزشی و تعلیم و تربیت و همچنین اقتصادی در کشور را کاهش دهد.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">مقامات آموزش و پرورش کشور اعلام کردهاند که فقط مردودیها در ایران بیش از ۴۰۰ میلیارد تومان برای نظام آموزشی ایران ضرر بهدنبال داشته است. </div><div align="right" dir="rtl"><span style="color: blue;"><strong><a href="http://www.dw-world.de/dw/article/0,,6010591,00.html">طاهر شیرمحمدی</a></strong></span></div><div align="right" dir="rtl"><span style="color: blue;"><strong>تحریریه: داود خدابخش</strong></span></div><div></div><div class="clearing"></div></div><div style="text-align: left;"><a href="http://www.dw-world.de/popups/popup_lupe/0,,6010591_ind_2,00.html" target="_blank"><img alt="تظاهرات براى آموزش زبان مادرى در مدارس ايران" border="0" height="143" src="http://www.dw-world.de/image/0,,3666088_1,00.jpg" width="194" /></a></div><div style="text-align: left;"><i class="caption">Bildunterschrift:</i></div><div style="text-align: center;"><i class="caption"> <a href="http://www.dw-world.de/popups/popup_lupe/0,,6010591_ind_2,00.html" target="_blank">Großansicht des Bildes mit der Bildunterschrift: <span class="symMagnifier"> </span>تظاهرات براى آموزش زبان مادرى در مدارس ايران</a></i></div></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-43092297659376735192010-09-02T02:05:00.021+03:002010-09-06T00:39:11.807+03:00Birinji Sentiyabr, Türkmenistanyn ajaýyp şahyry Kerim Gurbannepesiň wepatynyň 22-nji ýyldönümidir. Ruhy şat jaýy jennetden bolsun! .i<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div align="center"><object data="http://tr.sevenload.com/pl/gCq2K1D/300x258/swf" height="258" type="application/x-shockwave-flash" width="300"><param name="allowFullscreen" value="true" /><param name="allowScriptAccess" value="always" /><param name="movie" value="http://tr.sevenload.com/pl/gCq2K1D/300x258/swf" /></object><br />
Link: <a href="http://tr.sevenload.com/videolar/gCq2K1D-Tuerkmenistan-Kerim-Gurbannepes-Yalyk-Dramasy"><img alt="Türkmenistan,Kerim Gurbannepes:Yaşlyk Dramasy" height="10" src="http://static.sevenload.net/img/sevenload.png" width="66" /></a></div></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-9476594549872833382010-09-01T22:58:00.009+03:002010-09-05T07:19:44.313+03:00Türkmensahrlay Sungatkär Azymberdi Göki bilen aýdym sazly söhbet Taýýarlan: Dr. Abdyrahman Düýeji Ankara- 30- 08- 2010<div dir="ltr" style="text-align: center;" trbidi="on"><object type="application/x-shockwave-flash" data="http://tr.sevenload.com/pl/vRYGzv3/300x258/swf" width="300" height="258"><param name="allowFullscreen" value="true" /><param name="allowScriptAccess" value="always" /><param name="movie" value="http://tr.sevenload.com/pl/vRYGzv3/300x258/swf" /></object><p>Link: <a href="http://tr.sevenload.com/videolar/vRYGzv3-Tuerkmensahrlay-Sungatkaer-Azymberdi-Goeki-bilen"><img src="http://static.sevenload.net/img/sevenload.png" width="66" height="10" alt="Türkmensahrlay Sungatkär Azymberdi Göki bilen " /></a></p><!-- INCLUDE javascript_bottom -->****<br />
<br />
</div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-14721942670471078992010-08-03T08:40:00.002+03:002010-08-03T08:41:27.292+03:00ایراندا ترکمن ادبیّانتی - - - - - Eýranda türkmen edebiýaty<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="http://gdb.rferl.org/C03230C9-84C5-45B7-BDA3-880587B1C5FA_w527_s.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; cssfloat: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" bx="true" height="149" src="http://gdb.rferl.org/C03230C9-84C5-45B7-BDA3-880587B1C5FA_w527_s.jpg" width="200" /></a></div><div style="text-align: justify;"><a href="http://www.azathabar.com/content/article/2115064.html"><strong>Türkmen sesi -</strong></a> Soňky ýyllarda türkmenistanly ýazyjydyr şahyrlaryň kitaplary Eýranda pars diline köp terjime edildi. Şol eserler türkmençe arap – pars elipbiýinde hem türkmen okyjylaryna hödürlendi.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">Edebiýatçy Kasym Nurbatow Türkmensähradaky türkmenleriň edebiýatyny türkmenistanlylara tanatmakda alada eden bolsa, Eýranda çykýan “Sähra“ gazetiniň baş redaktory Dr.Abdolrahman Düýeji hem türkmenistanly ýazyjydyr şahyrlaryň eserlerini pars diline terjime edip, eýranlylara tanadyp başlady.</div><div style="text-align: justify;">Azatlyk Radiosy terjimeçi Abdolrahman Duýeji bilen söhbetdeş boldy.</div><div style="text-align: justify;">Azatlyk Radiosynyň Germaniýadaky habarçysy Taher Shir Mohammadi tarapyndan taýýarlanan “Türkmen Sesi“ programmasynda Türkmenistanda daşary ýurtly türkmenleriň edebiýaty barada çap bolan kitaplar hakynda hem maglumat berler. -----> <a href="http://www.azathabar.com/audio/audio/275566.html"><strong><span style="font-size: large;">Diňle</span></strong></a></div></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-71247947928076142342010-07-24T19:27:00.003+03:002010-07-24T19:33:09.306+03:00سنی گؤزله یأرین - د. دیه جی - Seni Gozleyarin Dr. Dieji<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div align="center"><div dir="ltr" style="text-align: center;" trbidi="on"><script src="http://tr.sevenload.com/pl/b2zpRIg/300x202" type="text/javascript">
</script><br />
Link: <a href="http://tr.sevenload.com/videolar/b2zpRIg-Seni-Gozleyan-Tuerk-Baglamasy-Bilen"><img alt="Seni Gozleyan, (Türk Baglamasy Bilen)" height="10" src="http://static.sevenload.net/img/sevenload.png" width="66" /></a></div></div></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-60050623091412151322010-05-25T02:17:00.001+03:002010-05-25T02:19:24.095+03:00گزارش سایت خبری و فرهنگی ترکمنصحرا از<div dir="rtl" style="text-align: right;" trbidi="on"><div style="text-align: center;"><span style="color: blue;"><b><a href="http://www.turkmenler.org/datenbank/php/more.php?id=2290">برگزاری سمینار بررسی اشعار و اندیشه های مختومقلی در آنکارا</a></b></span></div><br />
<div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="http://1.bp.blogspot.com/_FOPid1k00u8/S_rlwJPOoTI/AAAAAAAABqk/vX5dVLB34lU/s1600/Ankara.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" gu="true" height="150" src="http://1.bp.blogspot.com/_FOPid1k00u8/S_rlwJPOoTI/AAAAAAAABqk/vX5dVLB34lU/s200/Ankara.jpg" width="200" /></a></div><div style="text-align: justify;">سمینار بررسی آثار و اندیشه های مختومقلی توسط شورای نویسندگان آوراسیا (آوراسیا یِازارلار بیرلیگی) در آنکارا برگزار شد. در این سمینار که روز جمعه در سالن فرهنگی شهرداری «<span style="color: blue;"><b>آلتین داغ</b></span>» برگزار گردید بسیاری از نویسندگان و شعرا و اهل فرهنگ و ادب ترکیه حضور بهم رساندند و دو تن از چهره های فرهنگی ترکمن دکتر بردی ساری از ترکمنستان و دکتر عبدالرحمن دیه جی از ترکمن صحرا به سخنرانی پرداختند.</div><span style="color: blue; font-size: x-small;"><span style="color: blue;"><b><span style="color: red;"><= </span>از راست</b></span> <b>به چپ: دکتر بردی ساریف، دکتر عبدالرحمان دیهجی، دکتر یعقوب دلیعمر اوغلو (رئیس شورای نویسندگان اوراسیا)</b></span><br />
<div style="text-align: justify;">در ابتدای برنامه «دکتر یعقوب دلی عمر اوغلی» رئیس شورای نویسندگان آوراسیا به عنوان افتتاحیه در مورد مختومقلی بیاناتی ایراد کرد و گفت: «مختومقلی در میان ترکمن ها جایگاه ویژه ای دارد و مثل یونس امره و قاراجا شاعری محبوب و مردمی است.» وی پس از معرفی سخنرانان حاضر آنان را به سخنرانی دعوت کرد.<a href="http://drdiyeji.blogspot.com/2010/05/blog-post_25.html"> »»»</a> </div><a name='more'></a><div style="text-align: justify;">ابتدا <b>بردی ساریف</b> به سخنرانی پرداخت و گفت: این که در قرن هجدهم از یک طایفه و یک روستا و یک دو شاعر و اندیشمند بزرگ جهانی چون دولت محمد آزادی و مختومقلی فراغی برمی خیزند واقعا خانواده حیرت آور است. من مثابه آن را در قرن هجدهم در هیچ جای دنیا ندیدم. وی در مورد تخلص مختومقلی توضیح داد: مختومقلی تخلص فراغی را از آخرین کلماتی که بر زبان مادرش به هنگام فوتش جاری شده گرفته است که چند بار تکرار کرده بود: فراغی فراغی فراغی...از این رو مختومقلی این تخلص را برای خود برگزیده است.</div><div style="text-align: justify;"></div><div style="text-align: justify;">بردی ساریف اضافه کرد: مختومقلی تاکید بسیاری بر اتحاد ترکمنها دارد و می گوید: « بیر سفره دا ادا اولسون آشیمیز= دور یک سفره صرف طعام کنیم» در اینجا سفره سمبل اتحاد و همدلی ترکمن است.» وی در ادامه گفت: « امروز نام یکی از دانشگاههای ترکمنستان بنام مختومقلی و یکی دیگر نیز بنام دولت محمد آزادی است. جایزه بین المللی ترکمنستان نیز بنام مختومقلی است. نام انستیتوی پژوهشی ترکمنستان هم بنام مختومقلی است و مختومقلی در میان ترکمنها جایگاه بسیار والایی دارد.» عمده تاکید دکتر بردی ساریف در این سخنرانی اندیشه و قدرت شعری مختومقلی بود.</div><div style="text-align: justify;">سپس <b>دکتر عبدالرحمن دیهجی</b> دیدگاههای خود را در مورد مختومقلی ارائه کرد و گفت: مختومقلی شخصیتی است که در شرایطی که در میان ترکمنها منابع کتبی عمده ای وجود نداشت کتابی را به ترکمنها اهداء کرد که در آن به موضوعات مختلف پرداخته شده ، اعم از مسائل اجتماعی - اجتماعی، دینی و عرفانی و اخلاقی و فلسفی ... مختومقلی از کوچکترین مسائل تا بزرگترین مسائل زندگی ترکمن را در کتاب خود جای داده و در واقع کتاب حیات و زندگی را به ترکمنها اهداء کرده است. از این رو بعد از قرآن کریم دومین کتابی است که در نزد ترکمنها اهمیت دارد. وی گفت: مختومقلی از نظر زبان شعری هم زبان ساده و هم زبان غنی و پرتکلف را بکار برده و به این ترتیب هم افراد ساده و معمولی و هم اهل اندیشه را مخاطب خود قرار داده است. از نظر موضوعی نیز هم به مسائل ساده زندگی ترکمن پرداخته و هم به مسائل فلسفی و عرفانی ژرف پرداخته است . از این رو مختومقلی هم در میان عوام و هم در میان خواص جایگاه ویژه ای دارد. وی در ادامه افزود: مختومقلی شخصیتی است که همواره پراکندگی سیاسی ترکمنها را به باد انتقاد گرفته و آنها را به اتحاد و همدلی فراخوانده است. وی در کنار مردم خود به مبارزه علیه حاکمان و دشمنان ترکمنان پرداخته و در واقع بسان یک رهبر عمل کرده است. از این رو مختومقلی در میان ترکمنها نه تنها به عنوان یک شاعر بزرگ، بلکه احترامی بسان یک رهبر ملی و جایگاهی بسان آتاترک در ترکیه دارد.</div><div style="text-align: justify;">در خاتمه برنامه عکسهایی از مراسم مختومقلی درترکمن صحرا و آق توقای (محل آرامگاه مختومقلی) و خلاصه ای از فیلم مختومقلی ساخته آلتی قارلیف برای حاضرین به نمایش گذاشته شد. فیلمهای ویدئویی این برنامه را می توانید در فیس بوک صفحه های «Avrasya Yazarlar Birliği» و «Türkmen Dünýäsi مشاهده کنید:</div><div dir="ltr" style="text-align: justify;"><br />
</div><div dir="ltr" style="text-align: justify;">1. <a href="http://tr.sevenload.com/videolar/UWsCKWy-AYB-Tuerkmen-airi-Mahtumkulu-Firag-1">http://tr.sevenload.com/videolar/UWsCKWy-AYB-Tuerkmen-airi-Mahtumkulu-Firag-1</a></div><div dir="ltr" style="text-align: justify;">2. <a href="http://tr.sevenload.com/videolar/DEEyB5J-AYB-Tuerkmen-airi-Mahtumkulu-Firag-2">http://tr.sevenload.com/videolar/DEEyB5J-AYB-Tuerkmen-airi-Mahtumkulu-Firag-2</a> </div><div dir="ltr" style="text-align: justify;">3. <a href="http://tr.sevenload.com/videolar/ZQ2pS0w-AYB-Tuerkmen-airi-Mahtumkulu-Firag-3">http://tr.sevenload.com/videolar/ZQ2pS0w-AYB-Tuerkmen-airi-Mahtumkulu-Firag-3</a> </div></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-86520584637519157302010-05-19T17:56:00.000+03:002010-05-19T17:56:31.624+03:00بمناسبت روز بزرگداشت مختومقلی<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimibnOa1ZG_cQpA8Jwh5_8Uj-zID8omex6lNcsvF-SbScHM4Gdq8z4d5bD_cnLuiHIJZV8mBfWjB8-Cv0OzFat1FQkMTPGHXPvdk-BdXRgx0CcJOzG6YE4yACJ8LDpdOkl6MB3rNM9VkY/s1600/rahmand.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; cssfloat: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="148" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEimibnOa1ZG_cQpA8Jwh5_8Uj-zID8omex6lNcsvF-SbScHM4Gdq8z4d5bD_cnLuiHIJZV8mBfWjB8-Cv0OzFat1FQkMTPGHXPvdk-BdXRgx0CcJOzG6YE4yACJ8LDpdOkl6MB3rNM9VkY/s200/rahmand.jpg" width="165" wt="true" /></a></div><div align="center" dir="rtl"><span style="color: blue;"><strong>( مصاحبه ای با آقای عبدالرحمان دیه جی)</strong></span></div><div align="center" dir="rtl" style="text-align: justify;"><span style="color: red; font-size: xx-small;"><strong>آخمات مئرادی</strong></span><br />
<strong><span style="color: blue;">سئوال : مختومقلی بعنوان نماد ملی ترکمنها شناخته میشود. شما بعنوان یک فعال فرهنگی ترکمن این مفهوم را چگونه درک و تعبیر میکنید؟</span></strong></div><div align="center" dir="rtl" style="text-align: justify;"></div><div align="center" dir="rtl" style="text-align: justify;">پاسخ : اولا با توجه به این که زبان این مصاحبه فارسی است اجازه بدهید که در مورد نام شاعر تلفظ فارسی آن یعنی مختومقلی را بکار برم... و اما هر ملتی در طی تاریخ خود را نیازمند قهرمانانی می بیند که بتواند آرزوها و آرمانهای خود را در وجود وی ببیند. گاه این قهرمانان را جنگاوران و کشورگشایان شکل می دهند و گاه چهره های علمی و ادبی و فرهنگی. در نگاهی به تاریخ ترکمن مختومقلی را می بینیم که بزرگترین جایگاه را در میان چهره های موثر تاریخی یافته است. دلیل آن از سویی عشق و علاقه وافر ترکمنها به اهل فرهنگ و ادب و هنر است از دیگر سو با توجه به این که در اعصار گذشته متون ادبی بسیار کمی در میان ترکمنها وجود داشته، دیوان مختومقلی به عنوان کتابی که زندگی ترکمنها را با اندیشه و حکمت جاری در آن و اندیشه های والای اجتماعی و سیاسی و تاریخی در برگرفته ارزش خاصی در میان این مردم دارد. »»»</div><div align="justify" dir="rtl"><a name='more'></a></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">در واقع به عنوان بزرگترین کتاب زمینی شناخته می شود. نگاه ترکمنها به مختومقلی تنها به عنوان یک شاعر کلاسیک برجسته نیست. ترکمنها مختومقلی را ناجی زبان ترکمنی می دانند کسی که زبان رایج در میان ترکمنها را وارد دنیای زیبا و سحرانگیز ادبیات کرده آن را در حد زبان ادبی و هنری ارتقاء داده است که به نظر بنده این خود نوعی انقلاب فرهنگی ملی است. وی کاری کرده که امروز تمام ترکمنها چه در ترکمنستان و چه ایران و چه افغانستان می توانند به یک زبان ادبی واحد بنویسند. بدین ترتیب زبان دیوان وی محور زبان ترکمنی را شکل داده که مانع هر انحراف و تشتت زبانی در میان ترکمنها می شود. این خود اندیشه ملی والای مختومقلی را نشان می دهد که در پی حفظ و حراست و اعتلای زبانی است که در میان مردمش مکالمه می شود.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">مختومقلی کسی است که ترکمنها را به اتحاد و استقلال و زندگی تحت یک دولت واحد دعوت می کند و از این نگاه جایگاه یک شخصیت سیاسی را نیز پیدا می کند. در شرایطی که ترکمنها درگیر مسائل طایفه ای بودند و نمی توانستند در برابر دشمنان مهاجم حکومت و لشکری واحد را شکل بدهند این مختومقلی بود که با نگاهی آرمانی ترکمنها را به اتحاد فرا می خوانده است.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">تورکمنلر بیر یره باغلاسا بیلی<br />
غورودلار غولزامی دریای نیلی</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">تکه یموت گوکلن یازیر آلیلی</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">بیر دولته غوللوق اتسک بأشیمیز</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">( اگر ترکمنها دست در دست هم نهند</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">آتششان نیل را خشک خواهد ساخت</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">تکه و یموت و گوکلان و یازیز و آلیلی</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">این پنج تیره بایست که حکومتی واحد شکل دهند)</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">ترکمن، در اشعار این شاعر بزرگ آرمانهای ملی خود را می یابد و از این رو در میان ترکمنها منزلتی بالاتر از یک شاعر را دارد. ترکمن روح مختومقلی را همواره در سرزمین خود جاری و ناظر می یابد و با او و کلامش زندگی می کند. </div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">در شرایطی که از حوادث گذشته بر ترکمنها مخصوصا ترکمنهای ترکمن صحرا در طی اعصار گذشته متون تاریخی کافی در دست نداریم، مخصوصا متونی که توسط خود ترکمنها نوشته شده باشد، این دیوان مختومقلی است که مظالم و ستمهای رفته بر این قوم در کوران زمان را نمایان می سازد.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><strong>سئوال: میدانید که همه ساله مراسم روز بزرگداشت مختومقلی با شکوه فراوان از سوی مردم ترکمن برگزار میگردد. بنظر شما امروز مختومقلی از چه جایگاه و منزلتی در میان مردم ترکمن برخوردار است؟</strong></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">پاسخ : بنده حداقل در مدتی که در ایران و ترکیه بسر بردم هیچ شاعری را ندیدم که بسان مختومقلی از سوی مردم به شکلی فراگیر مورد تکریم قرار گیرد و مراسمهای با شکوه و گسترده ای برایش اجرا شود. بله در آمفی تئاترها و سالنهای کنفرانس شعرای مختلف تحت احترام و تکریم قرار می گیرند اما برخورد ترکمنها با مختومقلی به گونه ای دیگر است؛ یعنی تنها به خواص و اهل شعر و ادب محدود نمی شود. در تمام شهرهای ترکمن صحرا جشن و مراسمهای باشکوه اجرا می شود و جالب اینجاست که این مراسم از سوی خود مردم برگزار می شود و عوام و خواص در آن شرکت می یابند. در این روزها اگر گذرتان به ترکمن صحرا بیافتد احساس خواهید کرد این مردم روزهای عید ملی خود را سپری می کنند. در آخرین روز مراسم مردم از تمام نقاط ترکمن صحرا به سوی مزار مختومقلی در آق توقای می شتابند و اگر بگویم حدود صد هزار نفر در آن روز گرد مختومقلی می آیند اغراق نکرده ام. یعنی با یک جمعیت سیار مواجه می شویم؛ گروهی می آید و گروهی می رود. مختومقلی در میان ترکمنها چنان جایگاهی پیدا کرده که حتی عوامی که شاید کتاب وی را به درستی مطالعه نکرده باشند ناخود آگاه وارد این جریان ملی - فرهنگی می شوند و در مراسمها حضور می یابند. این نشان می دهد که مختومقلی در روح و روان عام و خاص و پیر و کودک و جوان نفوذ یافته است و ناخود آگاه هویت ترکمنی آنها را بارور می سازد.<br />
<strong>سئوال : از مختومقلی و اندیشه های او ارزیابی های متفاوتی ارائه میگردد. شما فکر میکنید که اصلی ترین عناصر اندیشه مختومقلی چیست؟</strong></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">پاسخ : مولوی منظومه ای دارد که طی آن چند نفر در میان تاریکی هر یک از طرفی با دست خود عضوی از بدن فیلی را لمس می کنند و هر یک احساس و درک متفاوت خود را نسبت به آن بیان می کنند . یعنی هر یک با لمس عضوی از بدن حیوان، آن را به چیزی شباهت می دهند. در حالی که کلیت آن اعضاء موجودی بنام فیل را شکل می دهد. در مواجه با دیوان مختومقلی نیز معمولا هر کس سعی می کند که از زاویه دید خود به تعریف آن بپردازد. از میان این تعاریف دو نوع نظر توجهم را جلب می کند. یکی این که بخشی از روحانیون تمام تلاششان بر این است که مختومقلی را تنها شخصیتی عالم و اندیشمندی دینی نشان دهند و گاه با بیانی افراطی می گویند که مختومقلی شاعر نیست بلکه یک عارف است. در حالی که این دو عنصر هیچ منافاتی با هم ندارد. درست مثل این است که شما بگویید مولوی یک شاعر نیست بلکه یک عارف است و یا صمد بهرنگی یک نویسنده نیست بلکه یک معلم است. در حالی که جهانیان مولوی را شاعری متصوف می شناسند و بهرنگی نیز یک معلم نویسنده بوده است. شعر زبان شاعر است و اندیشه وی محتوی آن. قالب و محتوی را نمی توان از هم جدا کرد. این گروه بسیار سعی دارند که تمام اشعار عاشقانه مختومقلی را عرفانی نشان بدهند. در حالی که مختومقلی هم اشعار عاشقانه زمینی سروده و هم آسمانی. و هر یک از آنها را می توان با کمی تعمق و تامل از هم تفکیک کرد. مختومقلی به هر حال یک انسان بوده و در اشعارش علنا از دختری بنام منگلی سخن می گوید که نمی تواند به وصال وی دست یابد. البته بسیاری از خود عرفا نیز معتقدند که «المجاز قنطره الحقیقه» یعنی عشق مجازی پلی است برای رسیدن به عشق حقیقی. مختومقلی نیز پس از طی مراحل عشق مجازی به عشق حقیقی رسیده است. از دیگر سو در دوره کمونیزم شوروی سعی می شده که حتی اشعار عرفانی مختومقلی نیز به شکل اشعار عاشقانه مجازی نشان داده شوند. به عنوان مثال در فیلم مختومقلی اثر آلتی قارلیف در آن بخشی که مختومقلی به دنبال منگلی شعر « نامه سن» را می خواند به این شعر آسمانی وجهه ای زمینی داده می شود.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">دیوان مختومقلی برای هر یک از خوانندگان خود تحفه ای دارد. قوت دیوان وی این است که تمام اقشار مردمی را مخاطب خود قرار داده است. هم برای عارف و مرد دین هم برای مرد ساده روستایی هم برای سیاستمرد آزادیخواه هم برای منتقد اجتماع حرفی برای گفتن دارد. وی حتی به مسائل جزیی زندگی ترکمن نیز پرداخته و استفاده از مواد نشئه انگیز را مورد انتقاد قرار می دهد. بنده گاه به هنگام ورق زدن دیوان این اندیشمند ترکمن احساس می کنم که وی بیش از آنکه درد شعر نوشتن را داشته در پی نگارش کتاب راهگشای زندگی ترکمن بوده است. به نظرم وی قصد داشته که با زبان شعر، راه درست زندگی را به ترکمنها نشان دهد. از این رو مجموعه اشعار مختومقلی از هر زاویه ای جلب توجه می کند و می توان دیوان وی را به عنوان یک مدل زندگی که کلیتی را در خود جای داده پذیرفت.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">در این میان برای بنده نیز با توجه به بافت شخصیتی و عقیدتی ام با علائق سیاسی اجتماعی، طبیعی است که اشعار سیاسی اجتماعی و ملی مختومقلی بیشتر جلب توجه می کند. من امروز اگر بخواهم در پی اشعار عرفانی و اخلاقی و نصیحت امیز شعرا باشم آنها را می توانم در اشعار حافظ و مولوی و سعدی و حتی شاعران ترکمن چون صوفی الله یار و دولت محمد آزادی بیابم. اما ظلمهای رفته بر ترکمنها و برگهای تاریخ گذشتگانم و آرمانهای ملی ترکمن را تنها و تنها در اشعار مختومقلی می توانم بیابم و از این نظر اشعار ملی و آزادیخواهانه مختومقلی برایم بسیار ارزشمند هستند. در این میان، وقتی می بینم که محققی چون «والري ولاديميرويچ بارتلد» اذعان می دارد که از میان خلقهای ترک تنها ترکمنها هستند که شاعر ملی بزرگی چون مختومقلی دارند، احساس غرور می کنم.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><strong>سئوال : اخیرا کتاب دوجلدی بنام دیوان مختومقلی فراغی ( متن انتقادی)، نوشته نورمحمد عاشورپور منتشر گردید. ارزیابی شما از این اثر چیست؟</strong></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">پاسخ : بنده هنوز موفق به مطالعه این کتاب نشدم اما با مرحوم عاشور پور آشنایی نزدیک داشتم. ایشان از اقوام بسیار نزدیک من هستند. عاشورپو شخصیت بسیار اندیشمند و والایی بود. کسی نبود که حقیقت را فدای مصلحت کند. او از محققان و منتقدان بسیار نادر ادبیات ترکمنستان بود. در نشستهایی که من در خانه اش با وی داشتم به حرفها و دلایلش به خوبی گوش دادم. وی برای ادعاهای خود دلایل بسیار متقن و علمی ارائه می کرد که عقل سلیم نمی توانست به آنها نه بگوید.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">اما باید اعتراف کنم که دلم نمی خواست این حقیقت تلخ را قبول کنم که شعرهای زیبایی چون «تورکمنینگ» و «سن فتاح» و «شیر غازی» متعلق به مختومقلی نباشند. امروز ما شعر «تورکمنینگ» را به عنوان سرود ملی ترکمنها پذیرفته ایم و می توان گفت که این شعر در میان آزاداندیشان ترکمن معروفترین شعر منتسب به مختومقلی است. بنده در این مورد به مصلحت اندیشی معتقدم. به نظر من اکنون مختومقلی تنها یک فرد نیست بلکه سمبل ملی ملت ترکمن است و این نگرش بیشتر از اشعار ملی وی نشات می گیرد. در چنین حالتی شکستن این اسطوره ملی و کاستن ابهت وی را هرگز به مصلحت نمی دانم. به نظرم حتی اگر این اشعار به مختومقلی تعلق نداشته باشند، در صورتی که از عظمت وی نکاهند (و شاید بیافزایند) حذف آنها از دیوان مختومقلی منطقی نمی دانم. البته می توان اشعار زاید را حذف کرد.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">امروز روح ملی ترکمن با زبان و تاریخ و آرمانهایش در مختومقلی خلاصه می شود . از این رو هر اصلاحی که بخواهد در دیوان وی انجام گیرد باید ارزشهای فوق را مد نظر قرار دهد.</div></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-61870435223195041642010-05-18T00:59:00.002+03:002010-05-18T04:12:56.393+03:00شعر قین گورمه مندن همراه با دکلمه<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div dir="rtl" style="text-align: justify;"><strong><span style="color: magenta;">دوستان عزیز!</span></strong> این بار شعری را که در دو سه سال اخیر نوشته بودم و در چندی از سایتها نیز منتشر شده بود در وبلاگ خود قرار می دهم با این تفاوت که دکلمه آن نیز همراه شعر هست. فکر می کنم این روش خوبی باشد برای کسانی که نمی توانند ترکمنی بخوانند یا در این زمینه تازه راه افتاده اند. این عزیزان در صورت علاقمندی می توانند متن را نگاه کنند و به صدا نیز گوش دهند. با این امید که موجب رضایت شما سروران شود. التماس دعا. »»»</div><div dir="1tr" style="text-align: center;"><div dir="rtl"><a href="http://www.iranturkmenleri.ir/sahra/SES/KInGormeMenden2.mp3" target="_blank">جهت شنیدن دکلمه شعر روی آیکون کلیک کنید!<img border="0" src="http://i15.tinypic.com/24gohs5.jpg" /></a></div></div><a name='more'></a><div dir="rtl" style="text-align: center;"><strong>قین گؤرمه مندن</strong></div><div dir="rtl" style="text-align: right;"></div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><strong><span style="color: blue;">ع. دیه جی</span></strong></div><div dir="rtl" style="text-align: right;"></div></div><table align="center" bgcolor="#eeeeee" border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" style="height: 658px; width: 333px;"><tbody>
<tr><td><div style="text-align: right;"><strong><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">فرهاد کیبی عاشق بولوپ داغی غازیپ بیلمه دیم </span></strong><br />
<strong><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">قین گؤرمه مندن <br />
<br />
گؤراوغلی دک دوشمانلاری اوقا دوزوپ بیلمه دیم </span></strong><br />
<strong><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">قین گؤرمه مندن <br />
فراغی دک بییک غوشغی، دیوان یازیپ بیلمه دیم </span></strong><br />
<strong><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">قین گؤرمه مندن <br />
آرزو اتدیم باشارمادیم سبأبی من، من میشیم </span></strong><br />
<strong><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">شو واغتا دنگ ادنلریم الیمدن گلن میشین <br />
قین گؤرمه مندن <br />
<br />
سن منینگ دریا دنگیزده یوزمه گیمی ایسلأردینگ <br />
آخ من هنیز بیر آرنا دان یوزوپ چیقیپ بیله موق <br />
سن منینگ مردانا بولوپ داغ سؤکمگمی ایسلأردینگ <br />
داغا دورسون منأ هنیز نفسیم ییقیپ بیله موق <br />
سن دوشمانا غیلیچ سالیپ ساواشماغمی ایسلأردینگ</span></strong><br />
<strong><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">من ایچدأکی ساوشیمدان هنیز چیقیپ بیله موق <br />
سن منی داغ دک گؤریأردینگ واخ من اؤزومی بیلیأن <br />
من بیر عجیز شول اوچین- ام یوزنگه باقیپ بیله موق </span></strong><br />
<strong><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">اوتانیارین اؤز ایلیمدن اوتانیارین اوندان سندن <br />
آخ من شیله بولوپدیرین غارداشیم قین گؤرمه مندن <br />
<br />
یوره گیمده نه بیر گویچ بار نه ده راضی حالینا <br />
هیچ راضی دأل بیله گیتجک قارانگقی اقبالینا <br />
بیر میش میش بار یوره گیمده او میش میش پریاد بولارمی؟ </span></strong><br />
<strong><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">یا- دا یاتار گیدر میقان اونودولیپ یاد بولار می؟ <br />
یا-دا یاتیپ کؤز آستیندا جانیما اود بولار می؟ <br />
اود بیلن سو آراسیندا غاللاچ منم <br />
قین گؤرمه مندن <br />
ایل دردینه درمان تاپمان نالاچ منم </span></strong><br />
<strong><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">قین گؤرمه مندن </span></strong><br />
<strong><span style="font-family: Verdana, sans-serif;">بلکی بیر گون تازه بیر شمال اؤسر <br />
کؤنگلومی سیپالار تازه جان برر <br />
قالبیما گویج آرزولارما حرکت <br />
داماریما تازه آقان قان برر <br />
شول گون منم گونش بیلن دوغارین <br />
<br />
بو دونیایه تازه دن سر اده رین <br />
گونش دن ایسینار ساویق ایمانیم <br />
غایراتیمینگ دونگونی اره درین <br />
بو گزک سیل بولوپ جوشوپ یؤرأرین <br />
داغلاری چؤللری آشیپ یؤرأرین <br />
غالقان یاسارین من غورساغیم تندن <br />
من شونگا غاراشیان قین گؤرمه مندن ....</span></strong><span style="color: #f3f3f3;">ه</span></div></td></tr>
</tbody></table></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-7818024624348086262010-05-17T23:29:00.000+03:002010-05-17T23:29:23.345+03:00دکلمه چند شعر به همراه متن از رباعی سرای بزرگ ترکمن<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div class="separator" dir="rtl" style="clear: both; text-align: justify;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhM5MWlB035elbziv1WSJ5Sl5YIqXkSheSww8EdCsxw7JBWhad-P5dCwg_zhIwxx_bSq9bl3PHQTaHLN_pCSrJE00YeyJo28AD805pFoRyAaO1jz7-Yh0794fQuJOjRvd7bVA7_8GQZiso/s1600/ArazmuhammetSha'eri(Aram).jpg" imageanchor="1" style="clear: right; cssfloat: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" height="140" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhM5MWlB035elbziv1WSJ5Sl5YIqXkSheSww8EdCsxw7JBWhad-P5dCwg_zhIwxx_bSq9bl3PHQTaHLN_pCSrJE00YeyJo28AD805pFoRyAaO1jz7-Yh0794fQuJOjRvd7bVA7_8GQZiso/s200/ArazmuhammetSha'eri(Aram).jpg" width="103" wt="true" /></a>اراز محمد شاعری از چهره های شاخص شعر و ادب ترکمن در دوره نظام شاهنشاهی است. در واقع می توان گفت که چهره ای است که در آن دوره با رباعیهای نو خود گام جدیدی در وادی شعر ترکمن صحرا برداشته است. این گام نو را می توان در تصاویر ناب و تازه، زبان نو و متناسب با زمان امروزی ترکمن و حرفهای تازه اش احساس و ادراک کرد. اراز محمد شاعری زبان شعر نوین را شناخته و برخلاف بسیاری از شعرای همعصر خود که نتوانسته اند قفس سبک و محتوی شعر کلاسیک را بشکنند، در اشعار وی شاعری با چهره ای نو و سمبل نسل جدید مشاهده می شود. هم اوست که اولین رباعیهای ترکمنی را به شعر ترکمن صحرا ارائه کرده که پس از چند دهه گام راسخ دوم آن توسط نازمحمد پقه با مجموعه شعر «سویجک بولسانگ» برداشته شده است.</div><div class="separator" dir="rtl" style="clear: both; text-align: justify;">رباعیهای ترکمنی اراز محمد شاعری با عنوان «ترکمن رباعیلاری» در سالهای اولیه پس از انقلاب به انتشار سپرده شده و در مدت کوتاهی جزو کتابهای کمیاب قرار گرفته است؛ اما با این وجود با گذشت سالهای متمادی هنوز چاپ دوم آن در دسترس خوانندگان قرار نگرفته که براستی جای خالی آن احساس می شود. »»»</div><a name='more'></a><div align="justify" class="separator" dir="rtl" style="clear: both; text-align: justify;"></div><div align="justify" dir="rtl" style="text-align: right;"></div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">امروز، هر چند که خوانندگان جوان آشنایی کافی ای با نام وی ندارند اما در میان اهل ادب ترکمن شاعری از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است و رباعیهایش ورد زبان محافل شعری ترکمن.</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"></div><div dir="rtl" style="text-align: right;">اراز محمد شاعری در سال 1312 هجری در «کومیش دپه» متولد شده در سال 1352 در گنبدکاووس دار فانی را وداع گفته و بیش از چهل سال عمر نکرده است. اما رباعیهایی که وی در این عمر کوتاه خود سروده در ردیف اشعار ماندگار ادب ترکمن قرار گرفته اند.</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">خوانندگان گرامی! در این بخش چندی از رباعیهای دلنشین آن شاعر، به صورت فایل صوتی حاضر شده است تا کسانی که علاقمند به شنیدن فایلهای صوتی هستند بتوانند به راحتی از اشعار ارازمحمد شاعری استفاده کنند، همچنین کسانی که مشکل قرائت متون ترکمنی را دارند، می توانند پای کامپیوترهای خود به اشعار گوش فرادهند و در عین حال متن اشعار را نیز از نظر بگذرانند.</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">با این امید که این اقدام گام موثری باشد برای تجدید یاد و خاطره آن شاعر توانای ترکمن!</div><div dir="rtl" style="text-align: center;"><a href="http://www.iranturkmenleri.ir/sahra/SES/ShairiAZ.mp3"><strong>برای شنیدن اشعار لطفا کلیک کنید!</strong></a></div><div dir="rtl" style="text-align: center;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><strong><span style="color: red;">روباعی لار - اراز محمد شاعر ی (آرام)</span></strong></div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">آي پارلاپ يوقاردان چيقدي آسمانا</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">يالقيميندان گلدي جانسيزلار جانا</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">غارانگقي دا بوليان بوتين جنايت</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">بو گيجه آي ليقدا گلديلر سانا</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">اي غم ايندي قلبيم غالا غورقيم يوق </div><div dir="rtl" style="text-align: right;">غوشون چكيپ گلسنگ گلا غورقيم يوق</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">همه غملي منگ غول آستيمدا ايندي</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">بخيل ليقدان اؤلسنگ اؤلا غورقيم يوق</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
جانيم بير دريا غم تن ينه آرام</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">يوره ك ناوا يوق يلكن ينه آرام</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">يول ييتيريپ غم دريا غرق اولانسام</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">دوشمان طعنه اوريار، من ينه آرام</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">هوه سيم بارهيچ يوره گي ياقمايين</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">منت حالقا حالق بوينونا داقمايين</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">دونيا غم آستيندا غالسا جان، ينه</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">دوست يوزونه غمگين بولوپ باقمايين</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">دونيا غمي منگ غورساغيمدا جم دير</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">آصلا ديمه تنيم بير دريا غم دير</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">هر نه يانيپ ديسم دوستلار بو غمدان</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">هنيز اونونگ بير قطره سيندن كم دير</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
تويس يوره كدن منگ يوزومه گولن يوق</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">غم دريادا نجاتيما گلن يوق</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">ظاهريم گؤريارلر دييارلر، آرام</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">يوره گيمده نه غوغا بار بيلن يوق</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">تويس يوره كدن قان حط يازديم بير سطر</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">خدايا خبرين ياريما يتير</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">ياشيمي گؤره نده مزا قاتمادي</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">غانيم گؤرسه نيلأر خبرين گتير</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">مرد اؤرولیپ ايشدن اؤينه گلنده</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">بالاسيني اويناپ الينه آلاندا</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">دنيا مالي بوتين اونگكي اول زمان</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">بالاسي اؤورولیپ يوزنه گولنده</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">غوصصا چكمه دونيا ده سندن گچر</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">بو گون حوش بول حوشلوق دا سندن گچر</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">گچنه اؤكونمه گلجگه أوما</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">گچن گچدي ، گلجك ده سندن گچر</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">دوستلار آراسيندا بولاسيم گليأر</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">حوشلوقلارنا من ده گوله سيم گليأر</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">حورمات غويوپ مدام بيربيريميزه</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">يوره ك بريپ يوره ك آلاسيم گليأر</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">آي يوزون ترك اديپ غايديپ بولانوق</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">عشقينگ اودون حلقا آيديپ بولانوق</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">ينه دوست يانيندا سرینگ آيتماسانگ</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">يوره كدأكي اودي ساوديپ بولانوق</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">آي دولانيپ آشاق يوزدن باتاندا</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">غارري ماما ناقیل دييپ ياتاندا</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">من گزرديم سني گؤزلأپ هر زمان</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">مامانگ سني مندن آيرا ساتاندا</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
من آغلارين ياريم مندن غاچدي ديپ</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">گؤز ياشيم دريا دك باشدان گچدي ديپ</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">كا باقسانگ گؤزومه حالق گؤزوم گؤزلأر</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">گويه آي صوراتي دريا دوشدي ديپ</div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">عشقينگ ياغني حودا، غوي مانگا ياغسين</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">يارا ياغجاق ایزا قوي مانگا ياغسين</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">گؤزلري گؤنگ گؤزلشي گؤنگ بلاسي</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">حودايا شول بلا غوي مانگا ياغسين </div><div dir="rtl" style="text-align: right;"><br />
</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">عشق يولونا جان ساتانلار ساغ اولسون</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">غم يولونا داش آتانلار ساغ اولسون</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">ايندي اؤنوپ اؤسن بالالار بيزدن:</div><div dir="rtl" style="text-align: right;">آرام دييپ آد توتانلار ساغ اولسون!. ...</div></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-17439087462040086442010-01-08T01:41:00.005+02:002010-05-17T18:35:16.616+03:00ترانه: سنی آراریم، به ترکی استانبولی<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div style="text-align: center;"><a href="http://www.izlesene.com/video/muzik-seniarararim-yeni-turku-rahmandeveci/1477080"><span style="font-size: large;">سنی آراریم، ترانه به ترکی استانبولی</span></a></div><br />
<div dir="rtl" style="text-align: justify;">دوستان عزیز، با توجه به این که رشته بنده هنر است، چندیست که به اتفاق یکی از دوستان ترک، مشغول موسیقی شده ام. هدفم این است که بتوانم آهنگها و سروده های جدیدی به هنر موسیقی ترکمن ارائه کنم. ابتدا قرار بود ترانه های ترکمنی را حاضر کنم اما بنا به پیشنهاد چندی از دوستان تصمیم گرفتیم که به دو زبان ترکی استانبولی و ترکمنی کار کنیم. ابتدا به ضبط چند ترانه ترکی پرداختیم که در ترکیه انتشار بدهیم تا بعدا نوبت ترکمنی هم برسد. در حال حاضر یکی از ترانه ها را در یوتوپ و یکی از سایتهای ترکیه گذاشته ام که لینک آن را همین جا مشاهده می کنید. البته کلیپ ویدیویی است و طبیعتا بازکردن آن در ایران مشکل خواهد بود. برای همین فایل صوتی نیز حاضر کرده ام که می توانید گوش بدهید. امیدوارم که اولین گام بنده مورد پسند دوستانم واقع شود.</div><div dir="rtl" style="text-align: justify;">لینک صدا:</div><a href="http://www.iranturkmenleri.ir/sahra/SES/AYDYM/SeniArarimSESson%5b3.5%5d.mp3">http://www.iranturkmenleri.ir/sahra/SES/AYDYM/SeniArarimSESson%5b3.5%5d.mp3</a> <br />
<br />
<div dir="rtl" style="text-align: right;">این هم لینک کلیپ تصویری که می توانید ابتدا دانلود و سپس نگاه کنید</div><a href="http://www.izlesene.com/video/muzik-seniarararim-yeni-turku-rahmandeveci/1477080">http://www.izlesene.com/video/muzik-seniarararim-yeni-turku-rahmandeveci/1477080</a></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com1tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-32180390454979030712009-11-25T08:44:00.003+02:002010-04-01T21:02:51.327+03:00IRAN TÜRKMENLERİ: TÜRKMENSAHRA<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><div class="separator" style="clear: both; text-align: center;"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhxmUaIkJj-_0aeDmPHCdxsM5yZzqS3AM0UfiXMcJRdcQFU0Z8z-Gtd6DgHBB9NhPy7geRstO0lwpyb8xc_Zhq5cdmFQQpaQ6Gf2CZL7bQSbzCKf-W2iuFZP8nORopgt0v1vG0I7jbUqbU/s1600/Rahman-portre.jpg" imageanchor="1" style="clear: left; float: left; margin-bottom: 1em; margin-right: 1em;"><img border="0" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhxmUaIkJj-_0aeDmPHCdxsM5yZzqS3AM0UfiXMcJRdcQFU0Z8z-Gtd6DgHBB9NhPy7geRstO0lwpyb8xc_Zhq5cdmFQQpaQ6Gf2CZL7bQSbzCKf-W2iuFZP8nORopgt0v1vG0I7jbUqbU/s320/Rahman-portre.jpg" /></a></div>Dr. Abdurrahman DEVECİ<br />
<a href="mailto:rahmandieji@yahoo.com">rahmandieji@yahoo.com</a><br />
<span style="color: #0b5394; font-size: x-small;">Ortadoğu Analiz</span><br />
<span style="color: #0b5394; font-size: x-small;"></span><br />
<span style="color: #0b5394; font-size: x-small;">Ekim’09 Cilt 1 – Sayı 10</span><br />
<i><b><span style="font-size: x-small;">Abstract</span></b></i><br />
<div style="text-align: justify;"><i>Although a state named Turkmensahara doesn’t exist in actual Iran, the Turkmensahara region represents a wide territory lying within the Gulistan and Northern Khorasan States of Iran. It is hard to give exact information about the Turkmens of Turkmensahara and the demographic structure of the region as the social researches in Iran are not based on </i></div><div style="text-align: justify;"><i>ethnic roots. This study is made in order to fill this gap. The paper deals with the history, language, demographical qualities and political roles of the Iranian Turkmens.</i></div><div style="text-align: justify;">Türkmensahra Türkmenlerinin tarihini uzun süre birlikte yaşadıkları Türkmenistan Türkmenlerinden ayrı tutmak mümkün değildir. Türkmensahra Türkmenleri 1881’e kadar Türkmenistan ile ortak kaderi paylaşmıştır. 1881’de, Türkmenlerin Türkmenistan’daki Göktepe Kalesi’nde Çarlık Rusyası ordusuna yenilmesinden sonra, İran ve Çarlık Rusyası arasında yapılan Ahalteke anlaşması çerçevesinde, iki tarafta yaşayan Türkmenler arasına sınır çekilmiştir. ...<a href="http://www.orsam.org.tr/tr/trUploads/Yazilar/Dosyalar/20091019_abdurrahman.deveci.pdf">Read More Original text from PDF File</a> </div><div style="text-align: justify;"><b><i>Link Baglantileri:</i></b></div><div style="text-align: justify;"><b><i>1. <a href="http://www.tcanada.ca/habergoruntule.asp?bolum=242&katid=51">TURKIC CANADIAN ASSOCIATON NEWS (The Cultural House of Canadian Turkmen)</a></i></b></div><div style="text-align: justify;"><b><i>2. <a href="http://maksat.wordpress.com/2009/11/24/turkmens-of-iran-the-turkmensahara/">Maksat's Blog</a></i></b></div></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-3346541289304145885.post-81495285415636672652009-10-23T03:52:00.018+03:002010-06-02T04:44:54.375+03:00Uzakta Kalan Ayak İzi.<div dir="ltr" style="text-align: left;" trbidi="on"><a href="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLfMEk709SNDmXeBcF1YRMf5mWQVuDEW4BNw5njGElD4_NO82CYVnymMKDWv6nCb9A7XN_2vXKMTkBG7_Agoqi_ZmMzPXtlSWfuCpK-JzMi3Mwhy2f8WxLo1JFTcGA2Zhg5Pb4VbPvoi8/s1600/ruyal3.jpg" imageanchor="1" style="clear: right; cssfloat: right; float: right; margin-bottom: 1em; margin-left: 1em;"><img border="0" gu="true" height="168" src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEhLfMEk709SNDmXeBcF1YRMf5mWQVuDEW4BNw5njGElD4_NO82CYVnymMKDWv6nCb9A7XN_2vXKMTkBG7_Agoqi_ZmMzPXtlSWfuCpK-JzMi3Mwhy2f8WxLo1JFTcGA2Zhg5Pb4VbPvoi8/s200/ruyal3.jpg" width="200" /></a><br />
<div></div><div style="text-align: center;"><strong><span style="color: blue;">Uzakta Kalan Ayak İzi</span></strong>.</div><span style="color: #cc0000; font-size: x-small;"><strong>Abdurrahman Deveci (Diyeci)</strong></span><br />
<span style="color: #134f5c; font-size: x-small;"><strong>( Bu hikaye Kardeş kalemler Dergisinin 28. sayısında yayınlanmıştır)</strong></span> <br />
<div style="text-align: justify;">Beni her görüşünde yaş dökerdin gözlerinden İdris Ağa! Yaşların gözlerinin altındaki kırışıklıklardan akardı. Ak düşen sakalını ıslatmadan eski gömleğin kolu ile silerdin sen onu. Sonra da beni üzmemek için zorla gülümsemeye çalışırdın. İçini dökerdin bana:</div><div style="text-align: justify;">- Seni gördüğümde Abay Canım gelir gözümün önüne. Abay seni çok severdi. “İlyar beni hiç kırmazdı. İran’da tek bir dostum var, o da İlyar’dır.” derdi. Oğlum senden memnundu İlyarcığım. Onun tek arkadaşı sendin. </div><div style="text-align: justify;">Sonra içten bir ah çekip: “Hey Abay Can!” derdin.</div><div style="text-align: justify;">Başını sallardın, felekten yakınırmışçasına. O an ne diyeceğimi, seni nasıl sakinleştireceğimi bilemezdim. Lise öğrencisi toy bir gençtim ben. Yalnızca hüzünle sana bakmayı biliyordum. Sen kendi kendine sakinleşirdin. Elindeki ayakkabıyı dikmeye devam ederdin. Bilmiyorum neden, o zamanlar Afganistan’dan bu şehre gelen göçebelerin çoğu ayakkabı tamiri yapardı. Belki bu işi fazla masraf etmeden basit aletlerle kaldırım üzerlerinde yapabildiğinizden. Halk da sizin İranlı ayakkabı ustalarından daha az para aldığınızı görerek çoğunlukla ayakkabılarını size verirdi. »»»</div><div align="justify"><a name='more'></a><br />
Sen kahverengi naylondan yapılan kalın ipleri eskiyen ayakkabıların yırtıklarından geçirir ve öyle sert çekerdin ki bir daha hiç açılamayacak gibi olurdu. Sen başını öne eğip elindeki eski ayakkabıya baksan da ben yine senin yaşlarının yüzündeki kırışıklara düşüp akışını görebiliyordum ve sen yine gömleğin kolu ile silerdin onu. Ben o zaman orada daha fazla kalmamın doğru olup olmadığını bilemiyordum. Belki de beni görmek seni daha da üzüyordu. Belki de Abay’ın anılarını yaşatmamak senin için daha iyiydi. Ben başımı öne eğip gidiyordum, Abay’ın anıları gözümün önümden geçerken. <br />
Abay Can doğru söylemiş, ben onu çok severdim. Ancak onun İran’daki tek dostunun ben olduğumu bilmiyordum. Benden başka hiç arkadaşı olmadığını bilmiyordum. Ben bir İranlıydım ve İranlı Türkmenlerin arasında çok sayıda arkadaşım vardı. <br />
Doğru söylüyorsun İdris Ağa, siz her surette bizim aramızda yabancıydınız. Yine de Türkmensahra bölgesi İran’ın diğer bölgelerine göre sizin yaşamanız için daha uygundu. Siz Afganistan Kazaklarından idiniz, sizin diliniz biz Türkmenlerden çok da farklı değildi, ikisi de Türk dillerinden idi. Mezhebiniz de bizim gibi Sünni idi ve bu yüzden Türkmenlerle daha iyi anlaşabiliyordunuz. Ama ne yapabilirdik ki, her surette siz Afganistan’dan gelmiştiniz ve herkes sizi Afganlı bilirdi. Doğrusu önceleri Abay ile benim de aram pek iyi değildi. Kötü de sayılmazdı. Aslına bakarsan Afganistanlı bir çocuk, bir zaman benim yakın arkadaşlarımdan biri olur diye hiç düşünmemiştim.<br />
Komşumuz Pehlivan Bey, iki katlı binasının alt katında sandviççi açmıştı. Abay’ı ilk defa orada gördüm. Onu Pehlivan Bey getirmişti. Abay, yüzü toplu, açık renkli bir oğlandı. Onu ilk gördüğümde Afganistanlı olabileceğini düşünmemiştim. Tam da şehrimiz Bender Türkmen’de yaşayan Kazaklara benziyordu. Komşu nasıl birini işe alacağını iyi biliyormuş. Temiz giysili ve yakışıklı bir çocuğu getirmişti dükkânına. O geldikten sonra sandviççi biz çocukların toplanma yeri hâline geldi. Şehirde ne parkı ne de eğlenmeye başka bir yeri olan biz çocuklar, dükkânın taburelerine oturup muhabbet ediyor, şakalaşıyor, tartışıyor, gürültü çıkarıyorduk. Cebimizde paramız olursa bazen de sandviç yerdik. Başlarda bizim oraya toplanmamız Abay’ın da hoşuna gitmiyor değildi. O da konuşmalarımıza katılıp kendine göre eğleniyordu. Ama o akşam ne oldu bilmiyorum, Abay gergin görünüyor, bizimle fazla uğraşmak istemiyordu. Sonra ne olduğu bilmiyorum, Abay orayı boşaltmamızı istedi. Ben o zamanlar güreş tutan bir sporcu olduğum için kendime göre bir gururum vardı ve Abay’a sert çıktım. Mahallenin çocukları da beni biraz şımartınca bir baktım ki Abay’la birbirimize girmişiz. Abay kısa boylu ve kilolu bir çocuk; bense uzun boylu ve güçlü, sporcu bir delikanlı… Afganistan’dan İran’a kadar gelen Abay, Afganistan’da da savaş ve yoksulluktan başka bir şey görmemiş delikanlı, sporu nerede görmüş ki? Bu yüzden ben onu hemen yere çaldım. Sonra çocuklar onu benim elimden aldılar. Yüzünün rengi uçan Abay hâlâ mücadeleye devam etmek istiyordu. Bense sessiz kalmıştım. Üst kattan kavga sesini duyan Pehlivan Bey hemen aşağıya indi. Neler olduğunu sordu. Abay kendini savundu, ben de kendimi. Pehlivan bana bakıp:<br />
- Senin yerinde başkası olsaydı yüzüne bir tokat yakışırdı. Burası iş yeri mi yoksa kavga yeri mi? Kimsenin burada bizi rahatsız etmeye hakkı yok. Buraya çocuklar toplanmasın diye ben uyarmıştım Abay’ı, dedi.<br />
Karşılık vermedim. Doğrusu yaptığımdan ben de pişmanlık duymuştum. <br />
Sonra Pehlivan çocuklara dönerek:<br />
- Bundan sonra herkes sandvicini yedimi tamam, burada oturmasın fazla! Muhabbetinizi gidin başka yerde yapın!, dedi.<br />
Biz: <br />
- Tamam Pehlivan Bey!, dedik.<br />
Ondan sonra bir bana, bir Abay’a bakarak:<br />
- Haydi siz de tokalaşın! Barışın! Bu tür şeyler komşular arasında ayıptır, dedi.<br />
Biz tokalaştık. Abay’ın yüzünün rengi uçmuştu. Ben de oldukça telaşlanmıştım. Komşunun gözüne saygısız biri olarak görünmeyi istemiyordum aslında. Ondan sonra da oraya ayağımı atmadım. Ancak birkaç gün sonra mahalle çocuklarının yine orada toplandığını gördüm. Abay da galiba şimdi onlarla herhangi bir sorun yaşamıyordu. Aslında böyle olması gerekiyordu. Eğer dükkânlarına müşteri istiyorlarsa çocukları uzak tutmamalıydılar. <br />
Bir gün dükkânın önünden geçerken Abay bana selam verdi. Ben de selamını aldım. <br />
- Neden buraya gelmiyorsun? O gece ben biraz sinirliydim ve sana saygısızlık ettim. Kusura bakma!<br />
- Estağfurullah, ne demek! Kötü davranan bendim. Seninle kavga etmemeliydim.<br />
Evet İdris Ağa, bizim arkadaşlığımız böyle başladı. Sonra Abay elimden tutup zorla dükkâna soktu ve bana bir sandviç uzatıp:<br />
- Bu benim ikramım, kabul edersen sevinirim, dedi. <br />
- Hayır, kabul edemem. Senin para harcamanı istemiyorum. Kendim alırım.<br />
- Ben para harcamıyorum ki. Ben de çalışıyorum burada, benim de az çok payım var.<br />
İkramını kabul ettim. Ondan sonra hararetli bir konuşmaya daldık.<br />
- Ne zaman geldiniz Afganistan’dan?<br />
- Altı ay olmuştur. Önce Horasan’a geldik, Meşhet şehrine. Sonra Türkmensahra bölgesinde Türkmenler ve Kazakların yaşadığını duyunca Bender Türkmen’e geldik.<br />
- İyi yapmışsınız. Afganistan şimdi güvenli değildir, savaş, kan ve ateştir her yanı.<br />
- Önceler Şovrevi ülkemizi işgal etmişti. Şimdi de Afganlılar bölük bölük olmuş birbirleriyle savaşıyorlar. Benim amcamı da öldürdüler.<br />
- Gerçekten mi?<br />
- Evet, amcacığımı öldürdüler. Ben onu çok severdim. Babamın da bir tek kardeşiydi. Onun ölümü babama çok ağır geldi, çok üzüldü. Ondan sonra babam, çocuklarına da bir şey olmasın diye buraya göçmeye karar verdi.<br />
- Şehrinizin adı neydi?<br />
- Mezarşerif.<br />
- Duymuştum adını.<br />
- Orada çoğunlukla Özbekler ve Türkmenler yaşıyor. Biraz da Kazak var.<br />
- Kaç yaşındasın Abay?<br />
- On altı.<br />
Sonra Abay gözlerini iri iri açıp bana sordu:<br />
- Sen kaç yaşındasın?<br />
- Senden bir yaş büyüğüm… Bisiklet sürmeyi sever misin?<br />
- Sevmez miyim! Ama bisikletim yok ki benim.<br />
Elimi omzuna atıp:<br />
- Merak etme bende var. İstersen boş bir zamanında gidip bisiklet sürelim.<br />
- Ama ben çoğu zaman çalışıyorum. Zamanım olmuyor ki.<br />
- Eğer istesen ara sıra izin verir Pehlivan Bey. O anlayışlı biridir. Tanırım onu.<br />
- Ama gece dükkânı kapattıktan sonra da olabilir.<br />
- Bak, bu da iyi fikir bence.<br />
Bender Türkmen’in sakin gecelerinde ne kadar keyifliydi bisiklet sürmek; caddedeki elektrik direklerinin cansız ışıklarının altında, çukurlarla dolu sokaklarda, kaldırımda. İstediğin her yer… Cadde sakindi, araba arada bir geçiyordu oradan. Benim bisikletim büyüktü. Abay onun arkasına biniyordu. Ben de önde oturup pedala basardım. Yorulduğumda yer değiştirirdik. Ancak arkasına geçen şarkı söylemek zorundaydı. Ne şarkılar söylerdik; Türkmence, Farsça, Kazakça, Afganca. Sesimiz Hazar Denizi’den esen rüzgara karışırdı. Özellikle Afganca şarkılar kulağa çok hoş gelirdi. Abay Molla Mammet Can şarkısını çok güzel söylüyordu: Gole gole gole zar Molla Mammet Can …<br />
Ben de sesini övüp pohpohlayarak aynı şarkıyı birkaç kere söyletiyordum ona. O gece, unutulmaz bir gece olmuştu bizim için. Bu dünyada hiçbir kaygımız kalmamış gibiydi. Bizi nelerin beklediğinden de habersizdik. Abay:<br />
- Ben de çalışır, bir kucak para toplarım ve kendime güzel bir bisiklet alırım.<br />
derdi.<br />
Biz şimdi iyi arkadaş olmuştuk. Bir gün Abay’ı evimize davet ettim. Annemden güzel bir çektirme yapmasını istedim. Abay’a da o akşam sandviç yemeden gelmesini söyledim. O gece birlikte oturup güzelce bir çektirme yedik. Annem gerçekten güzel yapmıştı çektirmeyi. O gece meyve, tatlı ve çay da ikram etti bize. Zaten annem her zaman yoksullardan yanaydı, garibanlara daha da iyi bakardı. Onun için İranlı, Turanlı, Afganlı fark etmezdi. Ben sonra fotoğraf albümümü gösterdim Abay’a. Liseden, güreş alanından sahneler; ilkokuldayken babamla çektirdiğim fotoğraflar… <br />
Abay sordu:<br />
- Babanın mesleği nedir?<br />
- Babam ilkokul öğretmeni, okuldayken bizim de öğretmenimizdi. <br />
- Ne güzel! Benim babam çiftçiydi.<br />
Sonra yüzüme bakıp:<br />
- Ben de fotoğraf çektirmek istiyorum, hiç hatıra fotoğrafım yok.<br />
- Benim fotoğraf makinem var, istersen birlikte bir film satın alıp kurban bayramında fotoğraf çektirebiliriz. <br />
- Tamam, o zamana kadar bir kucak para toplayalım.<br />
Abay para kucaklarmış gibi kucağını açmıştı. Gülesim geldi. <br />
- Bir kucak olması şart değil, bin tümen yeter!, dedim.<br />
Kurban Bayramı’nda birlikte gezdik şehirde. Bu küçük şehirde gezilecek görülecek pek fazla bir yer yoktu. Garın yanında bir üst geçit vardı bir tek. Bir o tarafına bir de bu tarafına geçtiğimizde uzayda dolaşmış gibi olurduk. O üst geçitten, şehrimizin batısında mavi cilvesiyle yatan Hazar Denizi’ni görmek de mümkündü. Güneyde de, uzaklarda, Elburz dağının devamı sayılan Şah Dağı görünüyordu. Şehrimizin kuzey tarafından ise Türkmenistan Cumhuriyeti ile yaklaşık bir saat arası vardı. Ben o yöne işaret ederek:<br />
- Biliyor musun, Türkmenistan yeni bağımsızlığına kavuştu. Büyük babamın kardeşi ve çocukları oradalar. Bir kere evimize gelmişlerdi. Yıllar sonra onlarla buluşmak ailemiz için çok sevindiriciydi. Çok güzeldi. Yeni yeni kuzenler edinmiştik, dedim.<br />
Abay da lafta geri kalmış gibi hemen karşılık verdi:<br />
- Biliyorum, Türkmenistan’dan sonra da Kazakistan var. Bizim de aslımız oradandır ama malesef ben oradan hiç kimseyi tanımıyorum. Bir zamanlar bütün akrabamız komünistlerin elinden kaçıp Afganistan’a gelmişler. <br />
- Ama biz kaçıp gelmedik ki, biz önceden beri Türkmensahra bölgesindeymişiz. Büyük babamın kardeşi de Nevitdağ şehrinde yaşıyormuş, yani sınırın ötesinde. Bu sınır biz Türkmenler arasına sonradan çekilmiş. Biliyor musun bizim babalarımız da az acı çekmemişler.<br />
- Evet. <br />
Üst geçidin üstünde fotoğraf çektirmenin de ayrı bir keyfi vardı. Dünyayı kendi kontrolümüze almış gibi hissederdik. Ondan sonra dondurma yemenin tam zamanıydı. Kafede oturup dondurma yemeli, dondurma yerken de birinden bizim fotoğrafımızı çekmesini rica etmeliydik. Yeni siyah takım ve beyaz gömlek giyen Abay, sandalyenin üstünde öyle bir poz verip oturuyordu ki, sanki Afganistan Cumhurbaşkanı saray tahtında kurulmuş… Ben de siyah pantolonla beyaz gömlek giymiştim. Beyaz gömlek esmer tenime çok yakışıyordu. <br />
Oradan da akrabalarımızı ziyarete gitmeliydik. İlk bizim eve gittik ve kurban etinden yedik. Abay:<br />
- Şimdi sıra bizde, yürü bizim eve gidelim, dedi.<br />
Böyle oldu da ben ilk defa sizin eve geldim İdris Ağa! Eviniz kuzeydeki Kazak Mahallesi’ndeydi. Aslında Bender Türkmen şehrinin iki Kazak mahallesi vardı; biri güney, biri kuzeyde. Hayata girdik. Hayatın bir yanında yeni yapılmış tek katlı bir ev vardı. Hayatın öbür tarafında, onun karşısında ise çamurdan yapılmış iki oda ve onun da yanında küçük mutfaklı bir ev gözüküyordu. Abay çamur evi işaret ederek orada kiracı olarak oturduklarını, karşıdaki evin de ev sahiplerne ait olduğunu söyledi.<br />
İdris Ağa! O gün sen de eyvanın üstünden bize bakıyordun. Hem uzun gömleğin, hem geniş pijaman, hem de başındaki sarığın beyazdı. Bu beyaz renkler güneşte yanan yüzüne parlaklık veriyordu. Sen gülümseyerek:<br />
- Buyurunuz!<br />
dedin.<br />
- Selamün aleyküm İdris Ağa! Bayramınız kutlu olsun, dedim.<br />
- Sizin de bayramınız kutlu olsun oğlum.<br />
Sonra Abay Cana bakarak:<br />
- Türkmen arkadaşım dediğin bu mu? Aferin, aferin!, dedin.<br />
Elbette ben ondan önce seni birkaç kere ayakkabı dikerken görmüştüm. Sen de mutlaka beni görmüş ancak önemsememişsindir. Çünkü biz çocuktuk. O gün eşin Gülsünay’ı da gördüm. Badem gözünü merakla bize diken yedi sekiz yaşındaki küçük kızını da, beyaz türbanlı on dört on beş yaşındaki büyük kızını da ilk defa o gün gördüm. Büyük kızın beni görünce eski kızlar gibi hemen eve girdi. Ben o güne kadar Abay’ın öyle büyük bir kız kardeşi olduğunu bilmiyordum. Hanımının yüzüne yaşlılık kırışıklıkları düşmüş olsa da çiçekli elvan çarşafı ile eneğinden burnunun altına kadar kapatmıştı. Ancak o eve girmedi. Öne çıkıp benimle selamlaştıktan sonra eve geçmemi istedi. Bakışlarınızdan oğullarınızın bir arkadaş bulduğuna sevindiğiniz belli oluyordu. <br />
Odaya geçip oturduk. Odada aynı bizim Türkmenler gibi yere sofra serilmişti. Sofraya çekirdek, nohut, fıstık vs. konulmuştu. Allah’a şükür ki kurban da kesmiştiniz. Büyük kızın bir tabak eti kapının ağzına koyup utana sıkıla bana usulca selam verdi. Ben de selamını aldım, bayramını kutladım. Güzel bir kızdı. Güneş görmemiş yüzü bembeyazdı. Gözü iri ama çekikti, aynı güzel Kazak kızları gibi. Doğrusu bu kız Abay’ın kardeşi olmasaydı da başka bir yerde olsaydı, hiç şüphesiz kafamı karıştırırdı. Ancak o arkadaşımın kardeşiydi, edep sınırını aşmamalıydım. Karnımız toktu. Ancak âdete göre kurban etinden tatmadan sofradan kalkamazdık. <br />
Odaya eski bir keçe serilmişti. Ama duvarlara dayalı üç tane Türkmen sedir yastığı odaya güzellik katıyordu. O gün sen de bizim yanımızda oturdun İdris Ağa! Yeniden hâl hatır sorduktan sonra, sohbet etmeye başladık. Ben sizin hayatınız, durumunuz ve baştan geçirdiğiniz olaylar hakkında sordum. Sen muhacir olmanın acısından, gönlüm her zaman vatanında, Mezarşerifte olduğundan söz ettin, Abay’ın büyük annesi ve büyük babasının kabri oradaymış; maalesef geçen sene kardeşini de kaybetmişsin orada. Bu altmışlı yaşlarda başka topraklarda sürünmenin sana çok zor geldiğinden söz ettin. Gece gündüz her namazdan sonra savaş bir an önce bitsin, biz de kendi ülkemize, kendi evimize ve kendi hayatımıza dönelim diye dua ettiğini söyledin.<br />
Sen derin bir soluk alıp başını salladın. Ben sükunetle sana bakıyordum. Sen kendi kendini sakinleştirmeye çalışıyormuş gibi, yavaşça dedin ki:<br />
- İnşallah her şey düzelir.<br />
Sonra Abay’a baktın.<br />
- Abay Can da hep “Canım bisiklet istiyor.” der. Ben de diyorum ki, bizim ne zamana kadar burada kalacağımız belli dil. Belki yarın bize “Burayı terk ediniz.” derler. O zaman bisiklet burada kalırsa yazık olmaz mı? Veya ucuza satmak zorunda kalırsak. Ben diyorum ki, en iyisi sen paranı toparla, Afganistan’a gittiğimizde orada alırsın bisikleti ve bir ömür sürersin onu!<br />
Abay’ın rengi değişti:<br />
- Baba bizim ne zaman Afganistan’a döneceğimiz belli dil ki. Ben şimdi bisiklete binmek istiyorum. Büyüdüğümde ne yapayım bisikleti? Ne olur izin ver baba. Canım çok istiyor.<br />
Sen başını salladın:<br />
- Tamam oğlum, senin kalbin kırılacağına şeytanın bacağı kırılsın. Çalışıp zahmeti sen çekiyorsun, bisiklet almaya da hakkın var, dedin.<br />
Sonra bana bakıp:<br />
- İlyar Can, buyur et ye! Rahat otur oğlum. Burası kendi evindir. Sen de Abay Can gibi benim oğlumsun. Ben kalkacağım şimdi.<br />
İçinden dua ettin ve yüzünü sıvazlayarak “amin” dedin. Sonra bizi yalnız bırakmak için kalkıp dışarıya çıktın. <br />
Abay:<br />
- O motosiklete benzeyen bisikletlerden almak ister canım. Bir kere bindim, ne kadar keyifliydi. Vay vay ne kadar keyfiliydi, dedi.<br />
Sonra her zamanki gibi kucağını açıp:<br />
- Bir kucak para biriktirip alırım o bisikleti, dedi ve güldü. <br />
Sonra ekledi:<br />
- Elbette babama da yardım etmeliyim, bunu biliyom. Ama bisiklet için de bir kenara para koyarım.<br />
İdris Ağa! Ben her gün liseye giderken seni görüyordum. Eğer meşgul isen bir şey demeden geçerdim. Elin boş oturuyorsan selamlaşırdım seninle. Sen nezaketle alırdın selamımı:<br />
- Nasılsın Abay Canın arkadaşı?, derdin.<br />
Ayakkabıma göz atarak:<br />
- Gel bakayım!, derdin.<br />
Ayakkabım boyasızsa sormadan boyamaya başlardın, İdris ağa zahmet etme! Gerek yok!, derdim.<br />
- Yok oğlum, ne zahmeti ya! Sen Abay Canın arkadaşısın. Abay ile aranda hiç fark yoktur benim için. Ne zaman ayakkabın yırtılırsa veya boyasız kalırsa gel benim yanıma. Ben senden para almam, merak etme!<br />
deyip ayakkabımı öyle bir boyardın ki tertemiz verirdin bana. Ayakkabıyı ayağıma giydiğimde de nasıl bir zevkle bakıyordun ona. Sonra gülümseyerek yüzüme bakıp:<br />
- Oğlum Abay’a dikkat et! Kötü çocuklarla gezmesin. O benim biricik oğlumdur. Ben onun için endişe çekiyorum, derdin. <br />
- Merak etme İdris Ağa! Abay da akıllı bir çocuktur.<br />
<br />
***<br />
Abay, bisiklet için “bir kucak” parayı topladığı gün, sanki dünyalar onun olmuştu. Sevinçten kabına sığamıyordu. O gün Pehlivan Beyden izin aldı ve bisikletçiye gittik. O motorbisiklet dediğini beğendi. Yüksekliği ve direksiyonu motosikletlerinki gibiydi. Fiyatı on bin tümendi. Abay pazarlık yapmadan parayı ödedi. Daha fazla isteseler de verirdi. Fiyatı ile işi yoktu. Hemen bisiklete binip pedala basmaya başladı. Önce biraz telaşlı gözüktü. Galiba bisikleti aldığına hâlâ inanamıyordu. Onun için çok önemli bir gün olduğu belliydi. Belki de gecelerce rüyasında görmüştü bisikleti. Ama bir az sonra yüzü şenlendi ve pedala daha hızlı basmaya başladı. Bana bakıp:<br />
- Şimdi tutabilirsen tut beni!<br />
diyerek bir kahkaha attı. Sonra arkasına dönüp:<br />
- Ben gidip bisikleti annemle babama göstereceğim, sen de bisikletini al da gel, diye bağırdı. <br />
- Tamam sen git, ben de gelirim peşinden.<br />
Geceleri bir bisiklet yerine iki bisikletle dolaşıyorduk artık. Abay’ın bisikleti çok daha şıktı benimkine göre. Abay onunla kıvanç duyuyordu. Ama benim için bir önemi yoktu. Ben çocukken bir iki bisiklet bozup atmıştım. Abay ilk defa bisiklet sahibi olmuştu, tabii ki çok sevinecekti. Ne kadar havalı oturuyordu bisikletin üzerinde. Benz arabasına binmiş gibiydi. <br />
Abay ondan sonra sabahları hep bisikletle gelmeye başladı işe. Bir gün liseden geliyordum ki mahallemizin çocuklarından biri önüme çıkıp:<br />
- İlyar, duydun mu?, diye sordu.<br />
- Neyi?<br />
Çocuk şaşkınlıktan titreyen sesi ile: <br />
- Abay öldü!, dedi.<br />
- Olamaz!<br />
- Sabah bisikletiyle gelirken bir kamyon çarpmış ona. Kamyon üzerinden geçip kaçıp gitmiş.<br />
Kitaplarımı eve bırakmadan koştum Kazak Mahallesi’ne doğru. Avlunuza girdiğimde bir topluluk gördüm ilk önce. Kadınların sesini duyunca da haberin doğru olduğuna inandım ve dünya başıma yıkıldı. Birkaç erkek avlu içinde, başlarını önlerine eğip duvarın dibine çömelmişlerdi. Pehlivan Bey de vardı aralarında. Abay’ın kız kardeşleri ise eyvanın üstünde oturmuş zarı zarı ağlıyordu. Gözlerimle seni aradım İdris Ağa. Kalbim öyle bir atıyordu ki sanki yerinden fırlayacaktı. Eve yanaşıp içeriye baktım. Ama sadece yüksek sesle ağıt yakan kadınları gördüm. Çoğu Kazaktı; beyaz elbise ve beyaz türbanlarından belliydi. Birkaç Türkmen de vardı çiçekli elvan giysileri ile. Tekrar avluya döndüm. Pehlivan Beye:<br />
- İdris Ağa nerde?<br />
- Zavallı kalp krizi geçirdi. Hastaneye götürdüler. Abay’ın annesi de bayılmış, yatıyor evde.<br />
- Allahım!<br />
- Dua et, bundan kötü olmasın, yoksa zavallı çocukları öksüz kalacak. <br />
- Allahım, inanamıyorum. Allahım onlara merhamet et! Koru İdris Ağayı.<br />
Abay’ın küçük kardeşinin yanına gittim. Çocuk korku ile bağırıyordu. Elimle gözyaşlarını sildim.<br />
- Hiçbir şey olmadı canım, ağlama. Baban da gelecek, Abay da gelcek işte.<br />
Bir saat kadar sonra ambulans Abay’ın cenazesini getirdi. Birkaç dakika içinde mahallenin Türkmen ve Kazaklardan oluşan adamları toplandı. Türkmen bir molla cenaze namazına imamlık etti. Sonra tabutu kabristana götürmek için omuzlara aldılar. Ben şaşkınlık içinde cenazeye bakıp duruyordum. Kabus görüyor gibiydim, hâlâ inanamıyordum. Kendimi bilmeden kalabalığa karıştım ve kendi gözlerimle gördüm ki, beyaz bir kefene sarılan Abay, şehrin kuzeyindeki kabristanda toprağa verildi ve bizim geleneğe göre molla üç kere seslendi:<br />
- Bu kişi nahil (nasıl) kişiydi? <br />
Ve insanlar üç kere bağırarak yanıtladılar:<br />
- Yağşı kişiydi . <br />
Böylece onu son yolculuğuna uğruladık. Ben içimden:<br />
- Tanrım, o gerçekten iyi ve masum bir çocuktu. Öyleyse neden onu böyle erken aldın? İdris Ağanın tek oğlunu neden aldın ki? Neden bu kadar insan arasından onu aldın ki? Doğrudan sen mi aldın onu yoksa o şoför mü aldı? Ah kimdi o şoför? Tanrım, elime bir geçirseydim onu.<br />
Kimse şoförün kim olduğunu bilmiyordu. Sabahın erken saatlerinde tenhalıkta olmuştu her şey. Yas çadırı kurulduğunda, çadırın içinde oturan adamların söz konusu ettiği de buydu. Biri diyordu ki:<br />
- Büyük ihtimal ile Tahran’dan Aggala’ya yük taşıyan kamyonlardan biridir. <br />
- Kümüş Tepe’ye doğru kaçmış diyorlar.<br />
- Polis kesinlikle bulur onu.<br />
Ancak iki üç gün geçmesine rağmen bir haber çıkmadı kamyondan ve onu bulmaktan ümidimizi kestik. <br />
Çadırın içine kımızı renkli keçeler serilmişti. Adamlar iki tarafta karşı karşıya oturuyorlardı. Ortadan çadırın sonuna kadar sofra yayılmıştı ki üstünde yemek ve çay koyulurdu. Çadırın dibinde mahallenin mollası ve yanında Kur’an okuyan kari oturuyoru. Her misafir geldiğinde kari ezberden birkaç ayet Kur’an okuyordu. Ayet bitince molla dua ederdi. Dua sonunda onunla birlikte her kes eli ile yüzünü sıvazlıyordu. Ondan sonra baş sağlığı dileyorlardı. “Allah rahmet etsin, İzi yarasın (İzinde kalanlar aman olsunlar), Allah kuwat bersin (Allah güç versin)…”diyorlardı. Önceden çadırda oturanlar da karşılığında: “Duanız kabul bolsun (olsun), amin!” diyorlardı. Sonra misafir önünde çay konuluyordu.<br />
Bu arada Abay’ın kardeşleri çok perişan durumdaydılar. Annelerinin de durumu iyi değildi. Kadınlardan duyuyordum ki konuşmadan gün boyu göğe bakıp duruyormuş. Bazen ağlıyor bazen kendi kendine konuşuyormuş. Kendini de fazla bilmiyormuş.<br />
Ama İdris Ağa, yine aferin senin büyük kızın Gülcemal’e! Gelen gidenleri hep o karşılayıp hizmet ediyordu. Elbette komşular da onu yalnız bırakmamıştı. Bir hafta boyunca çadırda oturanlara ve Kur’an okuyan molla ve kariye yemek vermeli, çay ikram etmeliydi. Cenaze masrafı da düğünden az olmuyormuş. Ben sizin için çok endişeleniyordum. Ama yine şükür ki Pehlivan Bey ve komşular yardımlarını esirgemiyorlardı. Ben de boş oturmuyordum. Kadınlar ve kızlar mutfakta çay ve yemek hazırlamalıydılar. Erkeklerse onları çadıra götürmeliydiler. Ben de ara sıra Gülcemal’in hazırladığı tepsiyi alıp götürüyordum çadıra. O anlarda Gülcemal’in yüzüne bakmamak için kendimi zor tutuyordum. Çünkü o Abay’ın kız kardeşiydi ve biz Abay’ın yasını tutuyorduk hâlâ. Bizim orada böyle yaslı günlerde kızların yüzüne bakmak iyi karşılanmazdı. Özellikle yaşa boğulan, dert yağan gözlere. Önceleri kendimi kontrol edebiliyordum. Ancak dört gün sonra, babasının kendine geldiği haberini duyduğumda kendimi tutamadım ve gülümseyerek Gülcemal’e dedim ki:<br />
- Allah’a şükür baban iyileşmiş. <br />
Gülcemal de gülümseyerek baktı bana. O an ilk defa gözlerimiz birbirine takıldı. Gülcemal’in bal rengi güzel gözlerinden bir şimşek çıkıp koyu gözlerime düşmüş gibi oldu. Onun yüzünün rengi uçtu. Başını öne eğdi. Ben, neden rahmetli arkadaşımın kız kardeşinin gözlerine böyle derin baktım diye kendime serzenişte bulundum. Bir daha bunu tekrarlamamaya karar verdim. Ama olmuyordu ki. Garip bir güç beni ona doğru çekiyordu. Bazen bilmeden ona bakıyordum, bazen de kısa konuşmalar oluyordu aramızda. Söylenecek fazla bir söz yoktu. “Onu alır mısın, bunu verir misin!” Bu kadar. Ama galiba Gülcemal de benzeri bir duygu besliyordu bana karşı. Şimdi o da gözlerini benden saklayamıyordu. Gece yatsı namazından sonra insanlar giderdi kendi evlerine. Ancak birkaç komşu kadın Abay’ın kardeşleri ve annesinin yanında kalırlardı. Ben garip bir hâldeydim: Bir taraftan Abay’ın toprağa verilişi gözümün önümden gitmiyordu, bir taraftan sana çok üzülüyordum İdris Ağa, bir taraftan da Gülcamal’in hayali hiç bırakmıyordu beni. Geceleri de yüzü gözümün önüme gelirdi. Yavaş yavaş onu sevdiğimi hissediyordum. Ama ben duygularımı ona anlatamazdım ki. Belki de onun benim hakkımda hiçbir düşüncesi yoktu. Belki bakışları sıradan bir bakıştı, belki ben yanılıyordum. Belki bana Abay’ın arkadaşı diye bakıyordu ve bir şey söylersem üzülecekti. Ayrıca Abay’ın ölümü üzerinden sadece bir hafta geçmişken bu tür şeyleri konuşmak çok ayıptı. Utanç vericiydi. <br />
Sen birkaç gün sonra hastaneden çıktın. Ancak şimdi önceki İdris Ağa değildin sen. Âdeta bir cenaze getirilip eve teslim edilmişti. Hâlini sormaya yanına vardığımda yatağında zor doğrulabiliyordun. Sadece sağ elini oynatabiliyordun. Sol elin gücünü kaybetmişti. Sen hiç konuşmadan sadece yaş döküyordun gözlerinden. Yaş döküyordun… Yaşlarını küçük kızından saklamaya çalışıyordun sadece, gelip yanına oturduğunda. Tek elinle onu okşuyordun. Ben seni anlıyordum İdris Ağa! Ben senin üzgün, umutsuz gözlerinden ne çektiğini iyi anlıyordum. Sen ömrünün meyvesi, biricik oğlunu kaybetmiştin, hiçbir baba buna dayanamazdı. Ama yine de şükür ki iki kızın vardı; anlayışlı kızların. Bu çocukların umudu sendin İdris Ağa! <br />
Bu çocukların yüzü sararmıştı; süzülmüşler, oldukça kilo kaybetmişler. Anneleri de güçten düşmüştü. Yerinden kımıldayamıyordu. Hiç konuşmuyordu da. Komşu kadınlar arada bir gelip yanında oturup ona moral vermeye çalışıyorlardı. Ancak evlat acısı öyle kolay unutulacak gibi değilmiş.<br />
Bir kere bana dedin ki:<br />
- Abay’a bir mezar taşı yaptırmamız gerekiyor. <br />
- Tamam İdris Ağa. Benim bir akrabam var, mezar taşı yapar, ben söylerim ona. Abay Canın adını, soyadını ve gereken her şeyi yazdırırım, sen merak etme İdris Ağa.<br />
- Allah razı olsun oğlum. O zaman perşembe günü gidip mezar taşı dikelim.<br />
- Ama İdris Ağa, senin evde kalıp dinlenmen lazım. Kalbin zayıf, hastasın. Şimdi kabristana gitmemelisin.<br />
- Hayır olmaz İlyar Can! O benim oğlum! Gitmezsem olmaz. Gidip ona Fatiha okumam gerek.<br />
O an eşinin de endişe ettiğini anladım. Abay’ın ölümünden sonra ilk defa konuşuyordu:<br />
- Babası, doktor sana gitmemelisin demiş.<br />
Babası dediği, çocukların babası anlamındaydı.<br />
- Hayır olmaz! Ben ilaçlarımı içip giderim, bir şey olmaz.<br />
***<br />
O perşembe günü Pehlivan Beyin kamyonetiyle gidip mezar taşını aldık, sonra gittik kabristana. Sen ilk defa oraya gittiğin için önce Abay’ın kabrine bakarak dondun kaldın. Sonra yaş dökerek Abay’ın mezarına kapaklandın ve zarı zarı ağlamaya başladın. Ben de kendimi tutamayıp ağladım. Ancak ben senin yine kalp krizi geçirmenden çok korkuyordum. Pehlivan Bey dedi ki:<br />
- İdris Ağa, böyle yaparsan Abay’ın ruhu azap çeker. Hadi kalk, en iyisi Kur’an okuyalım Abay için.<br />
Ve senin elini tutup çekti. Ben de endişeyle yüzüne bakıyordum. Bir kalp krizi geçirmen çok tehlikeli olurdu senin için. Fakat Allah’a şükür ki korkulacak bir durum gözükmüyordu.<br />
Abay’ın adı, soyadı, babasının adı, doğum ve ölüm tarihleri yazılmış olan mezar taşını kabrin başına koyduk. Birkaç ayet okuyup kalktık yerimizden. Şehre dönerken sen hiç kıpırdamıyordun, konuşmuyordun da. Ölü gibi oturuyordun arabada. Ara sıra gömleğinin kir basmış kolu ile göz yaşlarını siliyordun. <br />
Sen yaklaşık bir ay ilaçlarını alıp evinde dinlenmeye devam ettin. Ben ara sıra uğruyordum size. Bu arada Gülcemal’i her görüşümde, yine aynı duygu bende canlanıyordu. Ama selam kelamdan başka bir şey konuşamıyordum. Onu da mesela, yüzsüzlükle yapıyordum. Ona yaklaşınca kalbim küt küt atıyordu. Evde, ailesinin yanında onunla konuşmam imkânsızdı. Kendisi de babasının yanında bizimle oturup sohbete karışmıyordu ki. Gülcemal evden dışarıya çıkan kızlardan da değildi. Biz Türkmenlere göre yüzüne güneş değmedik kızlardandı. Aslında bir tek Gülcemal değil, mahallenin kızlarının çoğu öyleydiler. Oralar kapalı, küçük bir topluluktu ve kızlar asla arkalarından konuşulsun istemiyorlardı, kalsın dışarı da bir erkek ile konuşmak.<br />
Sen bir ay geçtikten sonra tekrar işe başladın İdris Ağa! Yine eski yerinde, kaldırımda oturdun, boyalarını, fırçalarını, ip ve iğnelerini çıkardın. Gereken her şeyi tekrar serdin ortaya. Hayat devam ediyordu ve para kazanmalıydın, ekmeğini çıkarmalıydın. Seni gördüğümde ilk sorduğum şu oldu:<br />
- O şoför ne oldu İdris Ağa?<br />
Başını sallayarak dedin ki:<br />
- Allah’a bıraktım İlyar Can. Biz Afganlıyız. Afganlının canının değeri var mı ki?<br />
Gözlerin doldu yine. <br />
- Polis peşine düşmedi mi?<br />
- Ne bileyim, nereye gittiği belli değil diyolar. Kimse de teşhis edememiş ki onu. “Bir haber çıkarsa söyleriz.” diyolar. <br />
Gene gözlerini bir noktaya diktin ve gene başını salladın. Derinden bir ah çekip:<br />
- Oğlum gitti, Abay Canım gitti! Şimdi şoför bulunsa da oğlum geri gelmeyecek ki. Ömrümün hasılı gitti, dedin.<br />
Sol elinin gücünün hâlâ yerine gelmediği belliydi. Ayakkabı dikerken o elinin titreyişini görebiliyordum. Sadece sağ elini kullanmaya gayret ederdin. O zaman ayakkabıyı elinden alıp kendim dikesim gelirdi. Ama sen bırakmazdın ki. Sen bir ay içinde öyle kırılmıştın ki on sene birden yaşlanmış gibiydin. Biliyordum senin hayallerin, düşüncelerin hepsi Abay Candı. Bakışından, nefes alışından, bana bakarken gözüne dolan yaşlardan belliydi. <br />
- Sen Abay Canın tek arkadaşıydın, o seni çok severdi. Sen benim oğlum gibisin. Sen bana Abay Canı hatırlatıyorsun, seni görünce onu görmüş gibi oluyorum, derdin.<br />
<br />
Ben liseye doğru her gidişimde, başını önüne eğip derin düşüncelere daldığını görüyordum. Şimdilerde elin boş olsa bile beni göremiyordun. Gün geçtikçe daha da kırgın gözüküyordun. Birkaç ay içinde yüzündeki kırışıklıklar birkaç kata ulaşmıştı. Çok zayıflayıp oldukça incelmiştin. Liseden dönerken genellikle yanına gelip hâlini hatırını sorardım. Moral vermeye çalışırdım.<br />
- İdris Ağa, kader öyleymiş ne yapacağız. Tanrı Abay’ı erken almak istemiş. Bu kadar üzülme, korkarım ki sonu fena olur. Sen şimdi geride kalan çocuklarını düşünmelisin, Allah’a şükret, sağlam iki kızın var.<br />
Sen derin bir nefes çekip:<br />
- Haklısın oğul, bunların hepsi tanrının kaza kaderidir. Dua et Allah bana sabır ve kuvvet versin, derdin.<br />
Ben namazlardan sonra senin için dua ederdim. <br />
Allah’a şükür zaman geçtikçe yavaş yavaş kendine geliyordun. Giderek yüzünün rengi yerine gelmeye başladı. Şimdi gözlerin bir noktaya takılıp kalmıyordu. <br />
Bir gün birlikte Duşembe Pazarı’na gittik. Evin için patates, soğan, meyve aldık. Ben sana yardım edip onları evine kadar götürdüm. Sen saçımı okşayıp:<br />
- Allah razı olsun Abay Canın arkadaşı, dedin. <br />
Eşin de beni görünce:<br />
- Gelin eve çay için, dedi. <br />
İçeriye girdik. Kızın Senem Can geldi, yüzüme bakıp oturdu. Saçını okşadım. <br />
- Nasılsın Senem Can, maşallah büyümüşsün. Söyle oyuncağın var mı senin?<br />
- Bir tane vardı, Abay almıştı bana. Eskidi, yırtıldı.<br />
- O zaman sana yenisini alırım. Senin gibi güzelce bir kız bebek getireceğim sana.<br />
Kızcağız güldü. O an Gülcemal annesi ile odaya girip benimle usulca selamlaştı. Yine o şimşeği gördüm bal gibi gözlerinde. <br />
Sen kızına dedin ki:<br />
- Gülcemal, annenin hâli iyi değil, çayı sen koy kızım!<br />
Gülcemal çabucak çay yapıp geldi. Çayı kazakların kullandığı büyük su kaselerine koymuştu.<br />
O an sen dedin ki:<br />
- Şimdi işlerin hepsi kaldı bu zavallı kızın üstüne. Hem evin işine bakıyor hem halı dokuyarak ev masrafına destek oluyor.<br />
Gülcemal bize baktı. Ben de ekledim:<br />
- O hafta da gelenlere çok iyi ev sahipliği yaptı.<br />
Ben o zaman senin bu çocuklarından da söz ettiğine çok sevindim. Gülcemal’in de gözlerine sevinç ve memnuniyet oturdu. Gidip annesinin yanında oturdu. Ailen şimdi benim yanımda çok rahattı İdris Ağa! Galiba beni ailenden biri gibi görüyorlardı artık. Ben Gülcemal ile konuşmayı çok isterdim ama nasıl? Anne babasının yanında konuşamazdım. Ancak sonunda ne olursa olsun biraz cesarete geleyim dedim. Telaşlanıp kızına bakarken sana sordum İdris Ağa:<br />
- Gülcemal okula gitti mi?<br />
Gülcemal benim soruma sevindiğini bildirdi. Hemen kendisi cevapladı. Ama çok kısa:<br />
- Evet!<br />
Sonra sen ekledin:<br />
- Evet ilkokulu bitirdi, ondan sonra okutamadık.<br />
Kızına ondan fazla bir şey soramadım. Sizden utanıyordum İdris Ağa! O sorduğum da şaheserdi benim için. Birlikte oturup çay içtik. Ben oğlunuz gibi olmuştum. Bana “Abay Canın arkadaşı” derdiniz. Ben ile Abay’ın çektirdiği fotoğrafları çerçeveletip asmıştınız duvara. Sen, komşuların zaman zaman size uğradığından, Gülcamal’in de komşu kızları ile halı dokuduğundan söz ettin. Komşularından hoşnuttun. Hayatınız giderek normal bir duruma geliyordu. Ben de şimdi gece gündüz Gülcemal’i düşünüyordum. Onu sevdiğimi ona bir şekilde söylemek istiyordum. Ancak nasıl, nerede, hangi dille? İyi bir zamanı kollamam ve iyi bir plan yapmam lazımdı. Belki de anneme söylemek hepsinden iyiydi. Böyle çareleri düşünürken maalesef o kötü haberi duydum ve hayallerimin hepsi suya düştü.<br />
Evet, bir gün senin yanına geldiğimde gördüm ki gözlerin kan çanağına dönmüş. Derin derin soluyordun. Sordum:<br />
- Ne oldu İdris Ağa!<br />
Sen:<br />
- İlyar! Bize “İran’ı terk etmelisiniz.” dediler. “Kazakistan’a gideceksiniz.” dediler. <br />
Ben böyle bir haber bekliyordum ama bu kadar erken değil. <br />
- Neden? Neden Kazakistan?<br />
Sen ah çekip yanıtladın:<br />
- Biliyorsun ki oğlum, biz Kazağız. Kazakistan da yeni bağımsızlığını kazandı. Kazakistan’ın Cumhurbaşkanı dünyaya dağılmış Kazakları Kazakistan’a toplayacağını söylemiş. Bu yüzden “Kazaklar Kazakistan’a gitsin.” dediler.<br />
- Ya gitmezseniz?<br />
- Bu gün polis geldi eve. “Ya Afganistan’a gidin ya Kazakistan’a.” dediler. Duydum ki Kazakistan’da Kazak nüfusu azmış. Çok Rus varmış. Kazakların nüfusunu çoğaltmak istiyorlar galiba.<br />
Ben güçsüz, zayıf bir sesle:<br />
- Çok kötü o zaman İdris Ağa. Ben size alışmıştım. Aslında bilmiyorum belki de sizin hayrınızadır. Ne de olsa bir Kazak ülkesidir, dedim.<br />
Sen başını sallayarak: <br />
- Hey İlyar Can! Ben genç olsaydım kendi isteğimle de giderdim oraya. Ancak biz bir ömür bir türlü yaşadık, onlar başka bir türlü. Biz namazla, oruçla büyüdük, yaşadık; orada yaşam nasıldır bilmiyorum ama orasının âdetlerinin bize uyacağını sanmıyorum. Nihayetinde onlar yetmiş sene komünistlerin hakimiyeti altında yaşamışlar. Ben ki beş vakit namazımı terk etmiyorum, harama el sürmüyorum nasıl yaşayım orada? Oğlum ben ömrümün bu son günlerinde başka yere göçmek istemem. Afganistan’dan göçüp gelmek ne kadar azap verdi bize biliyor musun? Buraya yeni alışmıştık. Şimdi başka bir ülkeye gidip her şeye sıfırdan başlamak gerekiyor… Hey, şimdi bende hiç hâl mecal kalmadı oğlum. Bir ayağım çukurdadır benim.<br />
Biraz suskun kaldıktan sonra içten bir ah çekip sözüne devam ettin:<br />
- Annemle babamın, kardeşimin kabri kaldı Afganistan’da. Şimdi de oğlumun kabri burada kalacak. Ben nasıl Abay Canın kabrini burada bırakıp gidebilirim? Hayır, ben gidemem. Oğlumun kabrini bırakıp gidemem.<br />
Gene yaş akmaya başladı gözünden. Yüreğim burkuldu. Ben de sizin gitmenizi hiç istemiyordum. Ayrıca Gülcemal’e de gönül vermiştim. Başımı önüme eğdim.<br />
- Anlıyom İdris Ağa! Çok acı gerçekten. Şimdi ne yapacaksınız?<br />
- Ne yapayım, yabancılar şubesine gideceğim, ayaklarına sarılacağım, yalvaracağım, biz buraya alıştık diyeceğim, İran’ı seviyoruz diyeceğim. Oğlumun kabri burada, lütfen bırakın ben kalayım diyeceğim. Belki biri acır bize, belki yardım eden olur. Ne bileyim oğlum, ne yapacağımı kendim de bilmiyorum ki. Şimdi yeni bir yere göçmeye, yeni bir hayata başlamaya asla mecalim yok, hâlim yok vallahi.<br />
Başını önüne eğip Abay’ın yas günlerindeki gibi yine gözlerini bir noktaya dikip derin düşüncelere daldın. Şimdi ne konuşuyordun ne de bir ses duyuyordun. Galiba kendi hâline bırakıp gitmek daha iyiydi seni. Matem ile evimize doğru gittim. Başım çok ağrıyordu. Ense damarım da çekiyordu. Bu nasıl dertti sizin düştüğünüz dert! Ayrılık derdi, vatansızlık derdi. Allah bunu kimseye göstermesin.<br />
Akşam üstü dışarı çıkıp Senem Can için güzel bir oyuncak bebek satın aldım. Sarı saçlı, mavi gözlü bir bebek. Akşam geldim evinize. Hepiniz bir odaya toplanmıştınız. Sen, eşin Gülsünay ve iki kızın.<br />
Selamlaştıktan sonra Senem Canın yanına gidip oyuncak bebeği eline verdim.<br />
- Al bu senin Senem Can.<br />
Senem önce hayretle oyuncağa baktı. Sonra kahkaha atmaya başladı. Bir bana bakıyordu bir de oyuncağa. Eline dünyaları almış gibiydi. Çocuk çok bir şey anlamıyordu. Bizim kalbimize ağırlık veren gamın ona bir etkisi yoktu. Yine de Gülcamal’in çay koymasını istediniz. <br />
Ben Gülcemal’e bakıp:<br />
- Hayır, zahmet etmeyiniz, gerek yok, dedim.<br />
Gülcemal:<br />
- Ne zahmeti!, dedi.<br />
Gözlerimiz yine birbirine takıldı. Gülcemal’in gözleri gamlı gözüküyordu. O çay koymaya mutfağa gitti. Oturduğum yerden mutfak görülüyordu. Her ne kadar oraya bakmayayım desem de olmuyordu. İster istemez gözüm Gülcemal’e takılıyordu. O da benimle aynı duyguyu yaşıyordu galiba. Bir gözü kase, çaydanlık, tepsideydi; öbür gözü de bende. Senem oyuncağı kucaklayıp öpüp duruyordu. Ancak İdris Ağa, sen cansız bir insan gibi arkanı vermiştin yastığa ve sükunetle bana bakıyordun. Az sonra konuşmaya başladın:<br />
- Gittim. Olmadı. Kimse beni dinlemedi. “Buyruk üstten.” dediler.<br />
Ben kızarak:<br />
- Zorbalık ediyorlar ya!, dedim.<br />
- Eğer Kazakistan’a gitmezsek bizi Afganistan’a gönderecekler. Ancak Afganistan’da şimdi şiddetli bir savaş var. Biz istesek de Mezarşerif’e varamayız. Yol kesinlikle güvenli dil, özellikle bir aile için. Bu kızlarla oraya gitmek çok tehlikelidir.<br />
Gülcemal tepsi ile çay getirip önümüze koydu. Ben Gülcemal de anlasın diye yüksek sesle:<br />
- Doğrusu ben de size alıştım İdris Ağa, gitmenizi hiç istemem, Senem Cana da alıştım, onu özleyecem, dedim.<br />
Ama “Gülcemal’i de özleyeceğim.” diyemedim. Elbette öyle söylesem de şimdi bir faydası olmazdı ki. Hiçbir şeyi değiştiremezdim. Bu sözle sadece kalbimin ateşi daha da alevlenirdi. Hem de Gülcemal’in duygularını uyandırıp ona eziyet ederdi. En iyisi hislerimi kalbimde hapsedip kendim yanıp kendim sönmekti. Siz gitmek zorundaydınız ve benim, hatta benden büyüklerin bile elinden gelecek bir şey yoktu ki. Sen:<br />
- Ne yapalım, mecbur kalırsak gideriz Kazakistan’a, savaşın içine girmekten iyidir, dedin.<br />
<br />
***<br />
Birkaç gün sonra gitmek için toparlanmıştınız. Buzdolabı, televizyon ve diğer ev eşyalarını ucuza elden çıkarmıştınız. Bazılarını da komşulara bağışlamıştınız. Birkaç Kazak komşu da sizi uğrulamak için gelmişti. Pehlivan Bey de gelmişti vedalaşmaya. Kırmızı renkli eski bir peykan geldi sizi sınıra kadar götürmeye. Sınır kapısı bir buçuk saatten fazla sürmezdi bizim şehirden. Son defa tokalaştınız, öpüştünüz komşularla. Arabaya binmeliydiniz. Ben de sizinle sınıra kadar gelip yardım etmeyi düşünüyordum. Çantalar ve bavulları arabanın bagajına koyduk. Sen, eşin, Gülcemal arka koltuğa oturdunuz. Ben ve Senem Can öne, şoförün yanına oturduk. Sen:<br />
- Şehirden çıkarken mutlaka Abay Cana uğramalıyız, bu son vedalaşmamız olacaktır, dedin.<br />
Şehirden çıktığımızda araba kabristanın yanında durdu. Sen eşine ve çocuklarına bakıp:<br />
- Siz bekleyiniz burda, biz hemen geliriz, dedin.<br />
Eşin:<br />
- Ben de geleceğim, dedi.<br />
- Hayır kadınlar gelemez kabristana!<br />
- Ama gitmeden önce mutlaka Abay Canın kabrini görmeliyim. Bundan sonra kıyamete kadar onu göremem. <br />
- Öyleyse kesinlikle ağlamayacaksın.<br />
Ben, şoför ve siz karı koca kabristana girdik. Kızlar abrada kaldı. Kabrin başına vardığımızda Gülsünay oğlunun kabrine kapanıp ağlamaya başladı. Sen ona bir şey demedin. Her zamanki gibi başını öne eğip bir noktaya gözünü diktin ve kendi kendine sessizce ağladın. Biraz sonra şoför:<br />
- En iyisi Fatiha okuyup gidelim. Eğer geç kalırsak sınırı kapatırlar, dedi.<br />
Üç kere Fatiha üç kere de İhlas surelerini okuyup Abay’ın ruhuna bağışladık. Gülsünay’ın duasını duyabiliyordum:<br />
- Allahım, ben ki bundan sonra balamı göremem, mahşer gününde balama kavuştur beni. Birbirimizden ayrı düşürme Allahım!<br />
Sonra kalkıp gittik. Kabristandan çıkarken yaşla dolan gözlerinizi son defa kabre diktiniz. Arabaya binip yola düştük. Gümrüğe kadar kimsenin sesi çıkmıyordu. Arabanın sesinden başka bir ses duyulmuyordu. Sonunda şoför arabanın radyosunu açtı. Gürgen radyosunun Türkmen programına ayarladı. Türkmensahralı bakşı Durdi Turrik Mahtumkulu’dan bir türkü söylüyordu.<br />
Sınır kapısı çok kalabalıktı. Ne kadar insan toplanmıştı oraya. Kapının böyle olduğunu bilmiyordum. Pazar kurulmuş gibiydi. Bir tarafta dükkânlar, büfeler, kulübeler, bir tarafta çaycılar, ciğerciler… Pasaportlarını kapıdaki polise gösterip gümrük avlusuna girenler, gümrükten çıkıp buraya gelen Türkmenistanlı erkek ve kadınlar, onları karşılayıp kucaklayan akrabaları… Türkmenistanlılar gelince alıcılar da hemen onların çevresini kuşatıp: Ne getirdiniz? diye soruşturmaya başlıyorlardı.<br />
O kalabalıkta biz de arabadan inip çantaları, bavulları arabadan indirdik. Siz arabanın parasını verdiniz. Şoför bana bakıp:<br />
- Sen döneceğin mi yoksa kalacak mı burada?, diye sordu. <br />
- Kalacağım, bunlara yardım etmem lazım.<br />
Şoför gitti. Biz gümrük avlusuna girmeliydik. Birlikte öne geçtik. Kapıda duran göbekli polis sordu:<br />
- Pasaport?<br />
Sen pasaportu uzun ceketin iç cebinden çıkarıp polise verdin. Polis:<br />
- Bu kadar adam için sadece bir pasaport mu?, diye sordu.<br />
Sonra bana bakıp:<br />
- Neden bunun fotoğrafı yok?, dedi.<br />
Ben:<br />
- Ben Afganlı dilim, ben sadece bunları uğrulamaya geldim, dedim.<br />
- Ha… söylesene ya, o zaman sen çekil, sen içeriye giremezsin.<br />
- Ne olur izin veriniz ben de geçeyim. Bu İdris Ağa hastadır. Kalp krizi geçirdi. Ben olmadan bunlar taşıyamazlar eşyalarını.<br />
Polis İdris Ağanın hâlsiz yüzüne baktıktan sonra:<br />
- Hadi çabuk geçin!, dedi.<br />
Sonra benim kulağımı yavaşça büktü ve alay eder gibi gülümseyerek:<br />
- Kendini Afganlı gösterip o tarafa geçme sakın!, dedi.<br />
- Tamam polis bey, mutlaka döneceğim, teşekkür ederim.<br />
Gümrük binasına girdik. Sıraya durduk. Gümrük memuru çantaları ve bavulları birer birer kontrolden geçirdi. Pasaportlara çıkış damgaları basıldı. Gümrüğün arka kapısından çıktık ve diğerleri gibi avluda midibüsün gelip yolcularını alıp götürmesini bekledik. Vedalaşma zamanı gelip çatmıştı. Ne kadar zordu bu vedalaşma, birbirinden ayrı düşme! Siz uzak yere gidiyordunuz, Türkmenistan’dan da daha uzak. Tam nereye varacağınızı ne sen biliyordun ne de ben İdris Ağa! Sadece hedefinizin Kazakistan olduğunu biliyorduk. Kazakistan Elçiliğinden vize verilmişti size. “Oraya vardığınızda sorumlular sizi karşılayacak.” denmişti. Siz kalanını Allah’a havale edip çıkmıştınız. Burada kalacak olan ise bendim, bir dünya hatıra ile. Belki de bundan sonra hiçbir zaman sizi göremezdim. Belki de bir gün kısmet olup benim de yolum düşerdi Kazakistan’a ve orada bulurdum sizi. Dünya işine akıl erdirmek anlamak zor. <br />
Evet vedalaşma zamanı gelmişti. O an kimse yaşını tutamazdı. Hepimiz yaş döküyorduk. Abay’ın annesi titreyen sesi ile:<br />
- Asla İran’ı terk edip gitmek istemiyordum. İkinci vatanımız gibi olmuştu, dedi. <br />
Kendini bilmeden elini omzuma koyup nalan sesi ile:<br />
- Oğlum, Abay’ın kabrini sana emanet ediyoruz. Ara sıra git oraya. Kur’an oku. Bizim yerimizi sen doldur oğlum, dedi.<br />
- Sana söz veriyorum yenge. O benim arkadaşımdı, kardeşim gibiydi. O sizin İran’daki tek yadigarınızdır. Ben hiçbir zaman Abay’ı ve sizi unutamam. <br />
Gülcemal’e baktım. O da yaşa boğulan gözleri ile bana bakıyordu. Bir an onunla konuşmak istedi canım:<br />
- Keşke gitmeseydin Gülcemal, ben seni yeni bulmuştum, diyesim geldi.<br />
<br />
Galiba o da aynı duyguyu yaşıyordu. Gözleri ile bana: <br />
-Keşke, dedi.<br />
Ama sen İdris Ağa, derin bir sükunete dalmıştın. Hiç konuşmuyordun. Gözlerin donmuş gibi soğuk bakıyordu. Göz gezdirdin güneye, bizim şehre doğru. Bütün göğü kara bulutlar kaplamıştı. Derin bir soluk aldın. Kucakladın beni. Ben de son defa seni öyle kucakladım ki kederlerinin hepsini kalbinden çekip kendime geçirmek istiyordum. <br />
- İdris Ağa, Kazakistan’a vardığınızda ayağınızın tozuyla bana mektup gönderiniz. Ben bir gün kesinlikle bulurum sizi. <br />
Sen sadece başını sallayıp “tamam” dedin. Senem Can da üzüntüyle bizlere bakıyordu. Onu kucakladım ve son defa öptüm yanağından. <br />
- Tatlı kız, biliyor musun, vardığın yerde baban kocaman oyuncaklar alacak sana.<br />
Senem galiba bu sefer durumu anlıyordu ki bu defa sesi çıkmadı. Midibüs yolcuları Türkmenistan sınırına kadar götürmeye geldi. Herkes bavulları ile bindi. Siz de bindiniz. Polis midibüse girip birer birer pasaportları gözden geçirdi. Sonra araba yola koyuldu. Ben gözlerimle sizi takip ettim. Siz de arabanın camından bana baktınız. Birdenbire gördüm ki bu son anlarda Gülcemal bana el sallamaya cesaret etmiş. Şimdi belliydi ki utangaçlık ve çekingenlik bile onu engelleyemiyordu. Şevklendim, ben de ona hemen karşılık vermeye başladım. Ondan sonra Senem Can ile annesi de bana el salladılar. O esnada gördüm ki Gülcemal buruşturduğu bir kâğıdı bana doğru attı. Zaman kaybetmeden kâğıdı yerden aldım ama o an açmadım. Gözlerimi sizden alamadım. Bakışlarımla izledim sizi. O an seni gördüm İdris Ağa, ölü gibi bana bakıyordun; hiç hareket etmiyordun. Midibüs uzaklaştı ve sizi belirsiz kaderinize doğru götürdü. Ben döndüm. Buruşuk kâğıdı açıp yaydım. Bir baktım ki Gülcemal eğri büğrü bir yazı ile:<br />
- Ben seni seviyordum İlyar, ama hiçbir zaman söyleyemedim. Seni unutamam, hoşça kal!<br />
Midibüsün gittiği yöne çevirdim yüzümü yine. Ancak şimdi midibüs görünmüyordu. Derin bir ah çektim. Gözüm, burnum sızladı. Yeni bir yaş dalgası coşup çıktı gözümden.<br />
Gümrük avlusundan ağır bir yürekle çıkarken deminki göbekli polis:<br />
- Şimdi neden ağlıyorsun? Neyin olurdu onlar?, diye sordu.<br />
Ben:<br />
- Hiçbir şey, diye başımı önüme eğip çıktım.<br />
Gümrükten Bender Türkmen’e gitmek kolay değildi. Otomobille gitmeliydim. Ancak otomobillerin çoğu gitmişti. Oradakilere sordum:<br />
- Gümrük kapandığında Aggala ve Kümmet’e bir çok araba gider. Çalışanların servisi de gider Kümmet’e, rica edersen belki götürürler seni, dediler.<br />
<br />
İki saat bekledikten sonra gümrük kapandı. Çalışanlar paydos etti. Mavi renkli bir midibüs bekliyordu onları. O göbekli polisi gördüm. Arabaya doğru gidiyordu. Yanına gidip dedim ki:<br />
- Kusura bakmayın, araba bulamadım, ben de Kümmet’e kadar gelebilir miyim? Kümmet’ten Bender’e gideceğim.<br />
Polis bana bakıp:<br />
- Ya yine sen misin?, dedi.<br />
Sonra da ekledi:Gel içeri.<br />
Memurlarla birlikte gümrük servisine bindim. Polis:<br />
- O Afganlılar neyin olurdu senin?<br />
- Ne diyeyim vallahi, her şeyimdiler; hem şehri, dostumun babası, sevdiğim insanlar, bir dünya hatıram…<br />
- Öyle mi? Çok üzgünüm, o zaman o yaşlı baban için bir Fatiha okursan iyi olur. Zavallı, Türkmenistan gümrüğüne ayak basar basmaz kalp krizi geçirmiş. Şoför yeni getirdi haberini.<br />
Birden bağırdım:<br />
- Olamaz!<br />
- Evet canım, onu ambulans ile götürmüşler o tarafa. “Canını çabuk teslim etmiş zavallı” dedi. Allah rahmet etsin!<br />
Yerle gök birbirine karıştı . Kara bulutlar nara atıp yaş döktüler yerin yüzüne.<br />
<br />
***<br />
Evet İdris Ağa, o göç sonunda seni elden ayaktan düşürdü. Sen çocuklarını yalnız bırakıp gittin, bir anne ve dilsiz iki kızını. Ondan sonra ne oldu bilmiyorum. Mutlaka Kazakistan’a varmışlardır. Kesinlikle senin cenazeni de Kazakistan’da toprağa vermişlerdir. Çünkü Türkmenistan’da kalamazdınız, sadece geçiş hakkınız vardı. <br />
Ancak Gülsünay, Gülcemal ve Senem’den bir daha haber gelmedi. <br />
<br />
Ay… Gülcemal bugün senin nerede olduğunu bilmiyorum. Sonraları neler yaşamış, neler çekmişsiniz hiç bilmiyorum. Ay… Gülcemal! Sen de, seneler geçmesine rağmen, hâlâ o günleri hatırlıyor musun? İran Türkmenleri arasında bir genç vardı ki temiz kalbini senin aşk evinyapmakta iken, felek senin elini tutup götürdü uzaklara, belirsiz bir kadere doğru. <br />
Ay… İdris Ağa şimdi on beş sene geçmiş o günlerden ve benim hayalimde sadece bir acı hatıra kalmış; senin döktüğün yaşlar. Senin yüzün her zaman ağlamış ve kırılmış şekilde geliyor gözümün önüne. O günleri her hatırladığımda canım sıkılıyor. Ancak ben aradan bu kadar yıl geçmesine rağmen, ara sıra, özellikle Kurban ve Ramazan bayramlarında Abay’ın kabrinin başına gidiyorum. Onun için Kur’an okuyorum. Her ilkbaharda görüyorum ki kabrinde türlü yeşil ot ve gelincik biter. Ben hâlâ buna inanıyorum ki en sonunda bir gün sizin ailenizden birisinin yolu buraya düşecektir, Abay’ın kabri için bile olsa. ... </div><div></div></div>دکتر دیــه جــی - Dr. Diejihttp://www.blogger.com/profile/11124198665609338560noreply@blogger.com1